Dünyada her gün on binlerce uçak gökyüzüne çıkarak birkaç milyon insanı güvenli bir şekilde varış noktalarına ulaştırıyor. Pencere kenarında koltuk alan şanslı yolculardan biriyseniz, muhtemelen daha önce pencereden dışarıya, uçağa ve dünyaya bakarak biraz zaman geçirmişsinizdir. Kanatlara yeterince uzun süre baktıysanız, kanatların arka kenarlarında (biz havacılar buna Firar Kenarı diyoruz) muhtelif sayıda ince çubuklar görmüşsünüzdür. Bunlar ne için? Bu ince çubuklar aslında önemli bir güvenlik unsuru.
Bir uçak gökyüzünde uçarken, uçağın dış yüzeyinin üzerinden akan havanın sürtünmesi, uçağın statik elektrik oluşturmasına neden olduğunu biliyoruz. Ayrıca fırtınalarda, bulutlarda ve yıldırım çarpmalarında da statik elektrik yükü alabilirsiniz.
İstatistiki olarak, bir uçağa yılda ortalama bir kez yıldırım çarptığını biliniyor. Bu statik elektrik, radyo frekanslarında parazite neden olabilir veya iletişim ve navigasyon radyolarının alımını kaybetmesine neden olabilir. Aşırı durumlarda, statik elektrik boşalmasında (deşarj) ekipmanda hasara veya muhtemelen bir kıvılcıma neden olabilir. Neyse ki havacılık endüstrisi uzun zaman önce bir çözüm bulmuştu : Statik Deşarj Çubuğu.
Statik deşarj çubuğu genellikle bugün sadece Statik Çubuk (static wick) olarak adlandırılıyor. 1940’larda icat edildi ve o zamanın uçaklarında Deşarj Püskülü olarak adlandırıldı. TWA o zamanlar, bir uçaktan statik elektrik boşaltmayı sağlama teknolojisini geliştirmek için test uçağı olarak 1937 yapımı Lockheed Electra Junior uçağını kullanıyordu . Florida merkezli Dayton-Granger şirketi, 1950’de patent almadan önce, 1940’larda onları yaratan ‘Statik Deşarj Çubuğu’ mucidi olarak anılır.
Küçükler ama çok iş yapıyorlar
Bir uçaktaki statik elektrik birikiminin, uçak gövdesinin ve kanatların ince, keskin arka kenarlarında birikme olasılığı daha yüksektir. Buraları Aileronlar, Flaplar, Wingletler, ve hatta kuyruk parçalarının Elevatörlerin, Rudderların arka (firar) kenarlarıdır.
Statik çubuk, bir silindire sarılmış ve yaklaşık sekiz inç kadar uzunluğu olan karbon fiber demetlerinden oluşur. Bu karbon fiber çubuklar firar kenarından arkaya doğru uzanır.
Deşarj çubukları, elektronların uçaktan hasar veya aksama yaratmadan güvenli bir şekilde ayrılmaları için bir yol sağlar.
Yeterince iyi bir iş çıkarıyorlar ki, bir yıldırım çarpmasının elektriksel yükünü de ortadan kaldırabiliyorlar. Ve yıldırım düşmesi gibi bir olaydan zarar gördüklerinde yenileri ile değiştirilebiliyorlar.
1950’lerde statik çubuklar yapmaya başlayan bir üretici olan SRI International, statik çubuklardan önce uçakların bazen St. Elmo’s Fire (Mukaddes Elmo Ateşi) olarak adlandırılan şeyi veya statik elektrik birikiminden parlayan parlak mavi bir ışığı deneyimlediğini belirtiyor. Bugün, statik elektriğin yaratacağı tehlikeler, statik çubuklar sayesinde çok nadirdir.
Bir dahaki uçağa binişinizde, kanatların arka kenarlarında göreceğiniz bu ince çubuklara, artık ne işe yaradıklarını bilerek bakabileceksiniz.
Pekela uçakta uçuş esnasında static dıscharger’lardan biri veya birkaçı bozulursa ne olur?
uçuş anında static dıscharger ler ile ilgili bir indikasyon yok. Yani havada pilot göremez. Ancak uçak yere indikten sonra teknisyen MEL ( (“minimum equipment list’lardan)Kitabına bakarak bozuk olanları değiştirir ve onay verir.
static discharge, eğer static elektriği atıyorsa neden yüksek direnç özelliği taşırlar.50 Mega ohm değerindedirlerdir.O zaman yalıtkan özelliği taşıyorsa nasıl static elektriği havaya deşarj ederler.Adı deşarj’ır geçiyor diye, static elektriği deşarj et ezler.Üzerine toplayıp, uçağın gövdesinden kendi üzerine çeker.Tabi static elektrik miktarı gövdede azalınca, düşük watt ile çalışan sistemlerin doğru ve parazitsiz çalışmasına yardımcı olurlar.
static discharger yapısına bakarsak, çalışma prensibi kondansatör denen yarı iletken malzemedir.Yani, bunlar static elektriği üzerinde toplar.Uçağın lastikleri tam yalıtkanlık özelliği taşıdığı için static elektrik uçaklar touchdown olduğunda atılmazlar.Ticari uçaklar semimonocok yapısı olduğundan, bonding kabloları bir biriyle bağlantıları ile uçak yapısı nötr olduğundan, AC üreteçlerin nötr hatları ile deşarj/sıfırlanır..Hatta çalışanlar, özellikle aşırı yağmurlu havalarda, eğer static elektrik aşırı yüklendiği durumlarda kendi üzerlerinden de deşarj olduğu görülmüş ve bire bir yaşıyan biri olarak bunu paylaşmak ve öğretmek için yazıyorum.Eğer özellikle ayağımıza giydiğim ayakkabı tam yalıtkan özelliği göstermezse azda olsa düşük voltaj çarpılmasına maruz kalırız.Selamlar.
Peki bunlar neden chapter 23te geçer?
Peki iki kanat uçundaki kırmızı yeşil lambalar var onlar ne için anlamadım neden aynı renkler değiller
Bir pilot karşısında kırmızı-yeşil ışıkları görebiliyorsa uçak ona doğru uçuyor demektir. Yeşil-beyaz ışıkları görüyorsa sağa doğru, Kırmızı-beyaz ışıkları görüyorsa uçak sola doğru gidiyor demektir. Bu sayede kendisini olası bir çarpışmadan kurtarabilir
Statik discharger lar; statik elektrigi atmosfere atmayip üzerinde toplasaydi muhtemelen ismi static collector olurdu :) Fakat bu püsküller statigin tamamini atamamazlar. Ucak yere inince de conductive olan tekerler üzerinden kalan statik elektrigin büyük bolumu atilir. O yüzden hatçi arkadaslar her seferinde topraklama baglantisi ile ugrasmazlar.
static discharger’ler uçaklarda biriken static elektriği atmaz, üzerinde toplar.Uçaklarda indikten sonra, özellikle yakıt alımlarında, uçağa topraklama kablosu takılınca static elektrik uçaklardan atılmış olur.Özellikle + ve – elektron yüklü bulutlarda geçerek iniş yapan uçaklarda, zaman zaman ilk uçağın metal kısmına dokunanlar kişiler üzerinden static elektrik deşarj olur.Selamlar.
Statik deşarj püskülü adından da anlaşılacağı üzere, uçağın seyri boyunca maruz kaldığı statik elektriği uçak üzerinden atarak haberleşme/seyrüsefer sistemlerinde parazit oluşmasını engellemektir. Yıldırım hasarına bir etkisi yoktur, ki Yıldırım hasarı eğer statik deşarj püsküllerinden çıkarsa kırar atar püskülleri.