Bu yazımda sizlerle uçakların arkasında bulunan ve İngilizce ”Horizontal Stabilizer” ismi verilen küçük kanatları incelemek istiyorum. Bildiğimiz gibi bu küçük kanatlar uçağın stabilize olmasını sağlıyor. Günümüzün yolcu uçaklarında bu küçük kanatlar, uçuş esnasında taşıyıcı kanatlar gibi havanın kaldırma gücünü uçağı taşımak için kullanmazlar aksine uçağın arka kısmını yer yüzüne doğru bastıran bir etki oluştururlar.
Yukarıda ki şekilde de görüldüğü gibi, uçakların ağırlık merkezleri, havanın kanatların yüzeyinde oluşturduğu kaldırma kuvvetlerinin bileşiminin, uçağın hareket yönündeki ekseni üzerinde etki ettiği noktanın önüne doğru konumlandırılır. Bu sayede uçak, kanatlarının merkez olduğu bir tahterevalli ye dönüşür. Horizontal Stabilizer olarak adlandırılan arkadaki küçük kanatlar ise, ağırlık merkeziyle beraber kanatlar etrafında bir denge oluşturur. Horizontal Stabilizer’ler Kanatlar ile beraber bir uçağın en önemli parçalarıdır, uçuş esnasında olası bir cisimle çarpışma, kırılma yada teknik arıza gibi herhangi bir sebepten dolayı işlevlerini yerine getiremeyecek hale gelirlerse, pilotların uçağın kontrolünü kaybetmesine sebep olurlar.
En çok kullanılan iki çeşidi:
Horizontal Stabiliyer’ler, örneğin B727 yada DC-9/MD-80 gibi ve benzeri uçaklarda Vertical Stabilizer olarak adlandırılan kuyruğun üzerine yerleştirilirken, B737 yada A320 ve benzeri tarzda uçaklarda gövdenin en arkasına yerleştiriliyor. Kısacası en yaygın iki konumlandırılma şekli vardır.
Aralarındaki avantaj ve dezavantajlara göze atalım.
Örneğin resimdeki B727’de olduğu gibi Vertical Stabilizer’ın üzerine konumlandırılan Horizontal Stabilizer’lar yani küçük kanatların en önemli avantajları şunlardır;
Vertical Stabilizer’ın yani kuyruğun fazla yüksek olmasına gerek kalmaz. Bu sayede kuyruk alanı küçülür ve hava ile sürtünen alan sayısıda küçülmüş olur.
Motorların gövdeye monte edilebilmesi için yer sağlar.
Dezavantajlarını ele alacak olursak:
Kuyruğun taşıması gereken kuvvetlerin çoğalmasından dolayı yapılan güçlendirmeler nedeniyle ağırlaşmasına sebep olur.
Bakımda erişimi zordur
Super Stall yada Deep Stall olarak adlandırılan tehlikeye yol açabilir.
Resimdeki B737’de olduğu gibi gövdenin sonuna konumlandırılan Horizontal Stabilizer’lar yani küçük kanatların en önemli avantajlarına bakacak olursak;
Kuvvetlerin doğrudan gövdeye iletilmesi sebebiyle kuyruğun fazladan güçlendirilmesine gerek yoktur dolayısı ile ağırlıktan tasarruf edilir.
Bakım esnasında kolay erişilir
Stall durumunda pilotun komutlarına daha iyi cevap verir.
Dezavantajlarını ele alacak olursak:
Motorların gövdeye monte edilmesini önler.
Kuyruğun etrafındaki hava akımına etkisi olmadığı için, kuyruğun verimli olabilmesi amaçıyla daha büyük/yüksek tasarlanmasına sebep olur.
Yukarıda Stall, Super Stall yada Deep Stall kelimelerini kullanmışken kısaca ne olduklarınada değinmek istiyorum.
Bir uçağın Stall olması:
Bir uçağın sağlıklı bir uçuş sergiliyebilmesi için kanatlarının altında ve üzerinde yeterli miktarda hava akımı olması gerekir. Bu hava akımı ”hız” ile sağlanır. Şayet bir uçak belli bir kanat konfigürasyonunda (Flapların ve Slatların pozisyonları) belirlenen minimum bir hızın altına düşerse, yada uçağın burnu limitleri aşacak şekilde kaldırılırsa, kanatların etrafındaki hava akımı olması gerektiği gibi olmaz. Hava akımının bozulması kanadın üst arka tarafından başlar ve kanadın üst bölgesi ile alt bölgesi arasında oluşan alçak basınç/yüksek basınç dengesinin bozulmasına dolayısı ile uçağın havada tutunamamasına kadar yol açar. Tabiki burda şunuda eklemek istiyorum, bir uçak Stall olmaya başladığı anda düşecek demekte yanlış olur. Kanatlarda Stall durumu çok çeşitli şekillerde başlayabilir. Kendini belli etmeyeyip bir anda kanat üstü akımın bozulduğu kanat konstruksiyonları olduğu gibi, günümüzde kullandığımız tüm yolcu uçaklarının kanatları, Stall başladığı anda kendini belli edecek bir aerodinamik yapıya sahiptir. Ayrıca kokpitte Stall uyarıcı sistemlerde mevcuttur.
Super Stall yada Deep Stall:
Bu durum daha çok Horizontal Stabilizer’lerin yani arkadaki küçük kanatların uçağın kuyruğunun üzerine konumlandırılan uçaklarda rastlanabilinir tehlikeldir. Uçak Stall olduysa, uçağın arkasının alçalması sebebiyle, Horizontal Stabilizer’lar yani uçağın dengesimi sağlayacak olan kanatlar, taşıyıcı büyük kanatların gölgesinde kalabilirler ve dolayısı ile hava akımları bozulacağı için uçağın kontrolünü imkansız hale getirirler. Bu duruma Super Stall yada Deep Stall ismi verilmiştir.
Yazımı bitirmeden önce, kısaca Uçaklarda ağırlık merkezi konusuna değinmek istiyorum. Yazımın başında da ele aldığım gibi, ancak havanın kaldırma kuvvetinin önünde kalan bir ağırlık merkezi Horizontal Stabilizer’lerin işlevini sağlıklı bir şekilde yerine getirmelerini sağlar. Fakat ağırlık merkezini ayarlarken, ağırlık merkezinin havanın kaldırma kuvvetinin önünde kaldığı yere düşmesi yeterli olmaz. Her uçağın belirlenmiş bir ağırlık merkezi aralığı vardır. Uçağın yüklemesi yapılırken ağırlık merkezinin o aralığa düşmesine özen gösterilir.
Tuğrul bey tebrik ederim.Eline sağlık. Bir konu bu kadar güzel anlatılır. Haber siteniz gerçek havacılığa dönüştü sayenizde
Gayet güzel, bilgilendirici bir yazı olmuş. Ellerinize sağlık.
Îste bu deep stallu guzel aciklamis aferinler :)
Cok iyi aciklanmis deep stall helall. Aferinler