Türkiye’ye skandal bir şekilde yaptırım uygulayarak F-35’leri vermeyen ABD’den Ankara’ya akılalmaz bir talep geldi.
Bilindiği üzere Amerika Birleşik Devletleri, Rusya’dan S-400 tedariki gerçekleştirdiği gerekçesi ile 2018 yılında Türkiye’yi F-35 Programı’ndan çıkartma kararı almıştı.
1 Ağustos 2018 tarihinde ABD Senatosu’nda onaylanan Türkiye’ye yönelik F-35 ambargosuna ilişkin karar, 13 Ağustos 2018 tarihinde ABD Başkanı Donald Trump tarafından onaylanarak yürürlüğe girdi.
Türkiye, 18-0001 ve 18-0002 numaralı ilk iki F-35 jetlerini Haziran 2018’de ABD’de düzenlenen törenle teslim almıştı.
ABD, ilk olarak eğitim sebebiyle ABD’de bulunan bu uçaklara el koydu. Daha sonrasında ise Türkiye’ye teslim edilmek üzere üretilen 4 F-35 uçağının teslimatını askıya aldı. Ancak Türkiye, F-35 Programı’nda sadece tedarikçi değil aynı zamanda üretici olarak görev alan program ortağı konumunda bulunan bir ülkeydi.
Türk tedarikçiler, F-35’in yaklaşık 24.000 adet gövde parçasından 817’sini ve yaklaşık 3.000 motor parçasından 188’ini üretiyor. Bu da toplamda 1.005 parçaya tekabül ediyordu. Türk tedarikçiler, Eylül 2021’e kadar ABD’li şirketlere F-35 için parça sevkiyatını sürdürdüler. 23 Eylül 2021 tarihi itibariyle ise Türk savunma şirketlerinin F-35 için parça teslimatı durdu ve Türkiye, programdan resmen çıkartılmış oldu.
Bunun sonucunda F-35 Programı’nda yaşanacak maliyet artışını, Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanı Prof. Dr. İsmail DEMİR Mart 2021’de şöyle açıklamıştı:
“Amerika Program Ofisi kendi ifadeleri ile sırf Türkiye’nin ortaklıktan çıkartılması meselesini o zamanki rakamlarla 500-600 Milyon Dolar ekstra maliyete ulaşacağını söylediler. Ayrıca bizim hesaplarımıza göre uçak başına 7-8 Milyon Dolar civarında bir maliyet artışına sebep olabilir.”
Eylül 2021’den bu yana ise Türk ve ABD’li heyetler, Türkiye’nin F-35 Programı için harcadığı 1.4 milyar ABD Doları tutarındaki paranın iadesi için birçok kez bir araya geldiler. Ancak şu ana kadar bir sonuç alınamadı.
Gelişmeler bu yöndeyken S-400 tedarikini gerekçe göstererek Türkiye’yi F-35 Müşterek Taarruz Uçağı Programı’ndan çıkartan ABD, artan maliyetleri sebebiyle Türkiye’nin ek ödeme yapması gerektiğini savunuyor.
Eylül 2021’de F-35 Programı’ndan çıkartılan Türkiye, program kapsamında yapmış olduğu 1.4 milyar ABD Doları ödemenin geri iadesi için ABD ile temaslarda bulunuyor. Gazeteci Ali Çınar’ın edindiği bilgilere göre ise ABD, Türkiye’ye bu ödemeyi yapmak bir tarafa ek ödeme talep ediyor.
ABD’nin Türkiye’den ek ödeme istemesindeki gerekçe ise F-35 üretiminde rol alan Türk şirketlerinin, ABD tarafından Türkiye’ye uygulanan yaptırımlar dolayısı ile programdan çıkartılmaları sonucunda F-35 tedarik zincirinde kesintiler ve maliyet artışı yaşanması.
Emekli komutan ve güvenlik uzmanı Naim Babüroğlu ise ABD Dışişleri Bakanı 26 Ocak 2021’de göreve geldi. Türkiye’ye ancak 2 yıl sonra deprem için geldi. ABD Türkiye’den; İsveç-Finlandiya NATO üyeliğini onaylayın. Rusya’dan uzaklaşın. Suriye ile işbirliği yapmayın. PKK/PYD’ye operasyon yapmayın diyor. F-16 vereceğiz demiyor. F-35 ne oldu? Türkiye üretim programından çıkarılmıştı. F-35 alımı için ödenen 1.4 milyar dolar Türkiye’ye verilmedi. ABD, F-35 programını zarara uğrattı diye Türkiye’den tazminat bile isteyebilir. Tarih yazıldığında, S-400’ün sonuçları bölümü oldukça kapsamlı olacak” demişti.
