İngiltere’de 1930’lu yıllarda oldukça gelişmiş demiryolları yolcuları uzak noktalara ve özellikle ana adanın dışındaki adalara erişmeleri uzun saatler sürüyordu. Yolcular ana adanın kıyılarına erişince diğer adalara erişmek için, deniz yolculuğu da yapmaları gerekiyor, saatlerce yolculuk yapmak zorunda kalıyorlardı. Bu uzun yolculukların, demiryolu ve yeni gelişmeye başlayan havayolu ile birlikte planlanması, süre azaltılmasında önemli bir adım olacaktı. Bu nedenle demiryollarının havayolu ile yapacağı ortaklık, hem yolculuğu kısaltacak ve hem de, henüz emekleme çağındaki havayolları popüler olacak, gelişmesini hızlandıracaktı.
RAS – Railway Air Services, 1934 yılında İngiltere’nin önde gelen dört demiryolu şirketinin, (Great Western Railway, Londra Midland & İskoç, Londra & Kuzey Doğu ve Güney Demiryolu) o tarihlerde çalışan İngiliz Havayolu olan Imperial Airways ile bir ortaklık yapmalarıyla kuruldu. Yukarıda değindiğimiz gibi, 1930’lu yıllarda hava yoluyla yolcu taşımacılığı henüz emekleme aşamasındaydı, trenler ülke çapında seyahat etmek isteyen insanlar için en olağan ulaşım aracıydı.
Demiryolları ile Havayolunun ortaklık düşüncesi, trenlerin yetersiz kaldığı yerler olan İrlanda, İskoç Adaları ve Kanal Adaları için geldi. Örneğin, Londra’dan Kuzey Irlanda’nın başkenti Belfast’a uçakla 4 saatte gidebilirdiniz ama aynı yolculuğu tren ve gemiyle yaparsanız, yolculuk 11 saat 30 dakika sürüyordu.
Imperial Airways ile ortaklık yapılması demiryolları için de çok mantıklıydı. Bir ortaklık ile, demiryolları ile havayolunun birbirleriyle rekabet etmedikleri için karşılıklı fayda-kazanç (winn winn) sağladılar.
Imperial Airways bir havayolu olarak, uçaklar, pilotlar, uçakların bakımları ve havaalanları dahil olmak üzere işin uçan tarafıyla ilgili her şeyi sağlamayı kabul ederken Demiryolları, idari görevleri, bilet satışını ve pazarlamayı üstlendiler.
İkinci Dünya Savaşı’ndan önce, Hava Hizmetleri’nin iki ana üssü, ülkenin tek uluslararası havalimanı olan Londra Croydon Havalimanı ve Liverpool Havalimanı’ndaydı. 1934’te Demiryolu/Havayolu Hizmetleri’nin en önemli rotası Londra ile Glasgow (İskoçya’nın en büyük şehri) arasındaydı, ara durakları Birmingham, Manchester/Liverpool ve Kuzey Irlanda’nın başkenti Belfast’tı.
RAS’ın uçuş hizmetleri, 20 Ağustos 1934’te, yeni teslim alınan çift kanatlı “de Havilland D-86 Express” uçakları kullanılarak her yöne günde bir uçuşla başladı. Daha sonra filoya katılan “de Havilland DH-84 Dragon” uçağı daha büyük versiyonu olup 4 motora sahipti ve 16 yolcu taşıyabiliyordu. Rotanın arkasındaki ana amaç, yolcuların Imperial Airways uçuşları ile Avrupa anakarası ile Londra-Croydon arasında bağlantı kurabilmelerini sağlamaktı.
Kış aylarında Manchester’ın küçük Barton Havaalanından memnun olmayan RAS, kuzeybatı uçuş operasyonlarını Barton’dan Liverpool’daki çok daha büyük olan Speke Havaalanına taşıdı.
NOT : THY, 1936-1946 yılları arasında 8 adet “de Havilland Dragon Rapide” uçaklarını filosunda kullanmıştı. 1946’da İkinci Dünya savaşı sonrası Douglas DC-3’ler (30 adet DC-3 ve 3 adet C-47 kargo) filoya katılınca, yaşlanan Dragon Rapide uçakları 1947’de filodan çıkarıldı. Efsane havacımız (Teknisyen, Pilot ve Uçak Mühendisi) Vecihi Hürkuş, 1654 yılında Hürkuş Havayolları’nı kurdu, THY’den 3 adet Dragon Rapide uçağını satın alarak bunları özel kira ve İstanbul’da basılan gazeteleri günlük olarak Bursa, Ankara ve İzmir’e taşıma işlerinde kullandı. Vecihi Hürkuş, 1917 senesinde Kafkas Cephesi’ne, 7. Tayyare Bölüğü’ne tayin edildi. Bu cephede bir Rus uçağını düşürdü ve uçak düşüren ilk Türk tayyareci olarak tarihe geçti. 3 kez TBMM Takdirnamesi alan tek kişidir. Kurtuluş savaşının da ilk ve son uçuşlarını yapan Hürkuş, başarılarından dolayı kırmızı şeritli İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmiştir. 16 Şubat 1925’te Türkiye’de kurulan ilk sivil havacılık organizasyonu olan Türk Tayyare Cemiyeti (sonraki adı THK-Türk Hava Kurumu) kurucuları arasındaki ilk ve tek pilot olarak yer aldı.
17 Haziran 1925’te Türkiye’de ilk olarak Vecihi Hürkuş’a Türkiye’nin Baş Tayyarecisi unvanı verilmiştir. O, ömrü boyunca vatanı için çalışmış, üretmiş, ancak kıymeti bilinmemiş, yolu hep yokuşa sürülmüş, türlü zorluklara karşın, kendi kanatları ile hür olarak uçmuş bir kahramanımızdır. Kendisini rahmetle anıyoruz.
İkinci Dünya Savaşı
İngiliz hükümeti İkinci Dünya Savaşı sırasında, savaş nedeniyle sivil havacılık hizmetlerini önce kısıtladı ve sonra, RAS’ın uçak filosuna el koydu. RAS’ın uçakları, sadece İngiltere içinde askeri ulaşım ve Liverpool, Belfast ve Glasgow arasında bakanları, posta ve hükümet tarafından görevlendirilmiş yolcuları uçurmakla görevlendirildi.
NOT : 1974 Kıbrıs Barış Harekatında da, THY’nın İstanbul’daki uçak filosu (F-28, DC-9, B-707,DC-10 ve B-727) ve gerekli personeli birkaç aylığına devlet emrine alınmış, uçaklarımız Ankara Esenboğa ve Merzifon Hava Üssüne intikal etmişti. Mülkiyeti bize ait olan bazı uçaklarımızın yolcu koltukları sökülerek boş kabinde askeri mühimmat (Savaş Gereçleri-Cephane) taşıma işlerinde görevlendirilmişti.
Savaş sonrası
RAS, İkinci Dünya Savaşının ardından 1946’nın başlarında, İngiliz Hava Kuvvetleri RAF’ın eski Douglas DC-3‘leri ve Alman Hava Kuvvetlerinin birkaç eski “Junkers Ju-52 Trimotor“ uçaklarını kullanarak sivil uçuşlara yeniden başladı.
RAS, DC-3’leri ile Londra – Glasgow gibi yüksek kapasiteli rotalarda ve “Avro Anson” uçakları ile Croydon, Manchester ve Belfast arasında günde iki kez yeni bir uçuş hizmetleri başlattı.
1946 yazının sonlarında İngiliz hükümeti, devlete ait bir kuruluş olan BEA-British European Airways‘ı kurdu. Birleşik Krallık ve kıta Avrupası içindeki rotalar tekel olarak BEA’e verildi. Böylece RAS, 31 Ocak 1947’de kapanıncaya kadar, tüm uçuşlarını BEA adına gerçekleştirdi. BEA kapanan RAS’ın elindeki tüm uçakları satın aldı, çalışanlarını da işe aldı.
Günümüzde bazı ülkelerin Demiryolları ve Havayolları da, 1930’lardaki yukarıda anlattığım RAS örneğinde olduğu gibi, birbirleri ile karşılıklı olarak nasıl fayda-kazanç sağlayabileceklerini araştırıyorlar. Sonuca ulaşan bazı örnekler de mevcut.
Avusturya Havayolları, Avusturya içindeki kısa mesafeli uçuşları demiryolu yolculuklarıyla değiştirmek için ülkenin ulusal demiryolu operatörü ÖBB-Österreichische Bundesbahn ile RAS benzeri bir işbirliği yaptı.
Hollanda’nın ulusal bayrak taşıyıcısı KLM, Brüksel ile Amsterdam arasındaki uçuşlarını Thalys yüksek hızlı trene devrederek aynı şeyi yaptı.
Fransa, iç hatlarda trenle 2,5 saatte erişilen yerlere uçak seferlerini kaldırdı. Artık trenle 2,5 saat süren mesafelere uçak seferi olmayacak. Bu karar karbon salınımı azaltmak adına alınmış olsa da bazı havayolu rotalarının demiryoluna devredildiği anlamı çıkıyor.
Havacılık endüstrisi karbon emisyonlarını azaltmak ve daha yeşil bir dünyaya erişmek için var gücüyle çalışırken, Havayolları – Demiryolları ortaklığı daha da gelişerek devam edebilir.
Erhan İnanç
