TUSAŞ Motor Sanayii AŞ (TEI) Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Mahmut Faruk Akşit, Türkiye’nin en önemli havacılık programlarından Genel Maksat Helikopteri Programı (GMHP) kapsamında T70 Kara Şahin helikopterlerine güç veren motorların Eskişehir’de devam eden üretimine ilişkin, “Yerlilik oranını sürekli artıyoruz. Yerlilik oranı fabrikamızda ürettiğimiz parçaların yüzdeleri arttıkça artıyor. Şu an itibarıyla yüzde 50’yi geçtik.
Hedefimiz yüzde 60’lara doğru çıkarmak.” dedi. Akşit, proje çerçevesinde helikopterin gövdesinin TUSAŞ, motorlarının TEI, aviyoniğinin (uçaklar, yapay uydular ve uzay araçlarının elektronik sistemi) ASELSAN, pervaneyi çeviren ana dişli aksamının da Alp Havacılık tarafından üretildiğini söyledi.
Genel Maksat Helikopteri Programı’nın çok iyi kurgulanmış bir proje olduğunu vurgulayan Akşit, şöyle devam etti: “Proje kapsamında birkaç yıl önce motor üretimine başladık. Şu an itibarıyla geldiğimiz noktada T700-TEI-701D motorunda yerlilik oranını yüzde 51’in üzerine çıkardık.
Yerlilik oranını sürekli artıyoruz. Yerlilik oranı fabrikamızda ürettiğimiz parçaların yüzdeleri arttıkça artıyor.” ”Şu an itibarıyla yüzde 50’yi geçtik. Hedefimiz yüzde 60’lara doğru çıkarmak. Geriye kalanlar da dişli kutusu, pompalar, kablolar, bujiler, enjektörler… Bunların dışında motorun hemen hemen her şeyini TEI’de üretiyor hale geldik. Yanma odası dahil ki bu en kritik sıcak bölge parçasıdır, bunu da TEI olarak üretiyoruz. ”
”Kalifikasyon testlerinin hemen hemen hepsini tamamladık. Son bir testi var, onu da aldığımız zaman artık, yanma odasını sertifikalı olarak da dünya pazarına da General Electric (GE) ile anlaşma yapabilirsek onlara da satabilecek duruma geleceğiz. Şu an itibarıyla 47 adet T700-TEI-701D plakalı yerli helikopter motorumuzu ürettik. Bunlardan 36’sını TUSAŞ’a teslim ettik.
Kalanları da kalite, denetim ve test kalifikasyon süreçlerini tamamladıkça sevkiyatını yapacağız. An itibarıyla da neredeyse haftada bir motor üretir duruma geldik.”
DÜNYA GENELİNDE ÖNEMLİ ÜLKELERİ DE KAPSIYOR
Akşit, motorları üretmek ile bakım ve onarımını yapmanın ayrı teknolojiler gerektirdiğini belirtti. TEI olarak hem üretim hem de bakım ve onarım kabiliyetine sahip olduklarına dikkati çeken Akşit, dünya genelinde önemli ülkeleri de kapsayan lisans yetkilerinin de bulunduğunu dile getirdi. “T700 motorlarının dünyadaki belli başlı bakım merkezlerinden biri haline geldik. Kendi üretmediğimiz T700 motorlarının bakımını da yapıyoruz. Jandarma ve polis teşkilatımızın elindeki bazı sikorskylerin motorlarının bakımlarını yaptık. Hava İkmal Bakım Merkezi ile çalışıyoruz. ”
”Onların bazı altyapılarını da kullanıyoruz. Birlikte yapıp, ordumuzun, polisimizin, jandarmamızın hizmetine sunuyoruz. Bu motorların üretimini yurt içinde belli bir seviyeye çıkardıktan sonra dünya genelinde lisansımız olan ülkelerde de T700 motorlarının bakım ihalelerine girecek duruma geldik. Şimdi onların hazırlığını yapıyoruz. Dünyadan da artık Türkiye’ye iş getiriyor olacağız.”
Öte yandan TRT Haber’de yer alan detaylara göre Yerli ve milli imkanlarla geliştirilen Türkiye’nin ilk genel maksat helikopteri GÖKBEY, testlerde limitleri zorlayarak gökyüzüyle buluşmaya hazırlanıyor. Türkiye’nin ilk genel maksat helikopteri olan Gökbey’in 3. prototipi havalandı. Aracın 4. prototipi ise şu anda üretim hattında. Gökbey test uçuşunu yaptı ama hizmete girmesi için helikopterin kritik parçalarının kontrolünü sağlayan tam boy statik testinin yapılması gerekiyor. Bu test, yapısal bütünlük ve dayanıklılığın ortaya çıkması için olmazsa olmaz.
HACİMSEL OLARAK TUSAŞ TARİHİNİN EN BÜYÜK TESTİ
Tam boy statik testi 96 kontrol noktasından yapılıyor. Bu, helikopter gövdesine 96 farklı nokta ve yönde yük verilmesi demek. 32 senaryo içeren testte, yaklaşık 2 bin kanaldan sensör verisi toplanıyor. Toplanan veriler, gövde üzerindeki yapısal gerilme haritalarının çıkarılmasını ve elde edilecek sonuçlarla ihtiyaç duyulan analizin yapılmasını sağlıyor. Test, hacimsel olarak Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarihinin en büyük testi. Yani bu da tıpkı GÖKBEY gibi bir ilke imza atmak demek.
“TAMAMEN YERLİ VE MİLLİ OLARAK TASARLANMIŞ BİR İSTASYON”
TUSAŞ Helikopter Genel Müdür Yardımcısı Dr. Yıldırım Kemal Yıllıkçı, Gökbey’in test süreciyle ilgili TRT Haber’e konuştu. Yıllıkçı’nın verdiği bilgilere göre, helikopterler, zorlamalı titreşim altında uçuş dengesi yakalayarak uçan hava araçları. TUSAŞ mühendisleri, helikopterin hizmet verdiği süre boyunca karşılaşacağı statik ve dinamik yükleri test istasyonlarında gerçeklemeye çalışıyor.
Dr. Yıldırım Kemal Yıllıkçı, testler hakkında “Sayısal olarak bilgisayar ortamında bulduğumuz değerleri testlerle doğrulayıp karşılaştırma, buradaki en birinci amacımız. Burada gördüğümüz statik test istasyonu, helikopterin değişik manevralar sırasında karşı karşıya geldiği yükleri 32 değişik yükleme durumuyla 96 tane de eyleyici dediğimiz, yani yükü uygulayan sistemle aynısını burada gerçekleştiriyoruz.
Aldığımız değerleri sayısal değerlerle karşılaştırıyoruz. Bu test istasyonundaki bütün eyleyiciler, yükü uygulayan piston şeklinde gördüğümüz hidrolik pistonlar da Türkiye’de tasarlanıp üretilmiştir. O bakımdan da bu istasyon tamamen yerli ve milli olarak tasarlanmış bir istasyondur” bilgilerini de paylaştı.
AMAÇ ÖNÜMÜZDEKİ SENE İLK TESLİMATI YAPMAK
Testlerin sonunda helikopter gövdesinin dayanıklılığı ortaya konulacak ve güvenli uçuş ile sertifikasyon süreçleri başlatılacak. Gökbey Ürün Başmühendisi ve Program Müdürü Gökhan Tursun, amaçlarının önümüzdeki sene içerisinde ilk teslimatı gerçekleştirmek olduğunu anlattı.
“Özellikle Gökbey’in konfigürasyon anlamında da çok fazla müşteriye hitap etmesinden dolayı hem yurt içinde hem de yurt dışında birçok müşterisi var. Bu anlamda da aslında bir ilk olacak. En büyük amacımız yurt dışına helikopterimizi pazarlamak. Sertifikasyon test faaliyetleri tamamlandığında inşallah onu da gerçekleştirmiş olacağız.”
