Airbus Beluga, beyaz balina şeklindeki gövdesiyle dünyanın en ilgi çeken uçaklarından biridir. Beluga’dan daha sonra üretilen ve ondan daha büyük olan Airbus A300-600ST Süper Taşıyıcı olarak bilinen kargo uçağı, Airbus’ın başka ülkelerde üretilen gövde, kanat gibi büyük parçaların Fransa Toulouse’daki final montaj merkezine taşınması için tasarlandı.
Beluga’nın tasarım kökeni, Boeing’in B377 Stratocruiser’ından türetilen ‘Guppy’ uçağına kadar gidiyor. Bu büyük kargo uçakları balıkların adını taşıyorlar.
Airbus Beluga’nın kökenleri
Airbus, üretim tesislerinin Avrupa’da farklı ülkelerde üretilen büyük parçaları merkeze taşıma sorunuyla uzun zamandır boğuşuyordu. Şirketin, Fransa, Almanya, İspanya ve Birleşik Krallık- İngiltere’de tesisleri bulunuyor. Buralarda üretilen büyük parçaların demir yolu, kara yolu veya deniz yolları ile nakledilmesi büyük sorunlar yaratıyordu.
Şirket bu iş için büyük kargo uçakları kullanmaya karar verdi. ABD’de benzer amaçla kullanılan Boeing 377 Stratocruiser uçağından modifiye edilmiş 4 adet Aero Spacelines Super Guppy kargo uçağı satın alındı. B377 uçaklarının Guppy’ye dönüştürülülmesi, John Conroy tarafından 1960’ta kurulan Kaliforniya merkezli Aero Spacelines firması tarafından yapıldı.
Hamile Lepistes/Guppy’nin doğuşu
NOT: Lepistes ve Guppy aynı balığa verilen adlardır. Bu balık yavrularını yumurtlama yolu ile değil, hamile kalıp doğurarak ürer. Baluga ise sevimli beyaz balinaya verilen addır.
Aero Spacelines şirketinin sahibi John Conroy ve arkadaşı Lee Mansdorf, NASA’nın uzay programında yer alan büyük parçaları taşıma konusunda sorunlar yaşadığını biliyorlardı. Bu ikili bir akşam yemeğinde bu konuyu konuşurlarken büyük boy bir kargo uçağı geliştirmeye odaklandılar. Şirketin ilk projesi, bir Boeing 377 Stratocruiser uçağını ‘Hamile Guppy’ye dönüştürme oldu.
Bu dönüşüm, gövdenin şişkin bir şekle getirilmesini ve gövde arkasında büyük kargoları yüklemek için açılabilir bir kapıyı içeriyordu. NASA, Aero Spacelines’ın B377 uçağının “Hamile Guppy”ye dönüştürme teklifini kabul etti ve üretilen ilk uçağı Apollo Satürn roketinin parçalarını taşımak için kullanmaya başladı.
Hamile Guppy’den Süper Guppy’ye
İlk Hamile Guppy ile yapılan roket taşıma NASA’ya çok zaman ve para kazandırdı. Ancak, kısa süre sonra tek uçağın, ihtiyacı karşılamaya yetmediği anlaşıldı, bu yüzden bu uçaklardan daha fazla üretme kararı alındı. Aero Spacelines firması bunun üzerine bu defa Boeing B377’nin askeri versiyonu olan C-97 Stratofreighter uçağını Super Guppy’ye dönüştürdü.
Super Guppy, Pratt & Whitney T-34 motorlarıyla donatıldı, gövdesinde kapsamlı değişiklikler yapıldı. Ancak, uçuş testleri sırasında, şişmanlatılmış gövde buruşunca, Super Guppy Turbine (SGT) modelinin geliştirilmesine karar verildi.
SGT versiyonunda yapısal güçlendirilmeler, daha büyük kanatlar ve daha fazla kargo alanı gibi çeşitli iyileştirmeler yapıldı. Ayrıca, önden kargo yüklemeye olanak tanıyan 110 derece açılabilen menteşeli bir burun tasarlandı ve 4 adet Allison 501-D22C motoruyla donatıldı. SGT’nin 24.000 kg yük taşıma kapasitesi vardı ve NASA’nın roket parçalarını hava yoluyla taşımasında önemli bir rol oynadı.
Airbus ve Süper Guppy Turbine
Aero Spacelines şirketi, SGT-Super Guppy Turbine uçaklarından 2 adet üretti. 1970’lerin başında Apollo programının sona ermesiyle NASA’nın bu uçaklara ihtiyacı kalmadı.
Bu sırada Airbus’ın değişik ülkelerde üretilen büyük parçaları taşıma ihtiyacı artıyordu. Bu nedenle, NASA’nın artık kullanmadığı 2 adet SGT’nin Airbus’a satılması için NASA ile bir anlaşması yapıldı. NASA ilk uçağı Kasım 1971’de, ikincisini Ağustos 1973’de Airbus’a teslim etti.
Airbus, 1980’lerin başında çok fazla uçak siparişi alınca. Fransa’da lisans altında 2 adet SGT daha üretilerek Airbus filosuna katıldı. Böylece SGT uçaklarının sayısı 4 oldu. Uçak taşıyan bu uçaklar, Airbus’ın A300 ve A320 üretiminin hızlandırmasını sağladı.
Airbus’ın, SGT’leri 1996’ya kadar hizmette kaldı. Bu süre içinde Airbus, Super Guppy tarafından gerçekleştirilen görevleri üstlenecek olan yeni Beluga uçağını geliştirdi. Super Guppy’leri 1970’lerin başında NASA’dan satın alan Airbus, sonunda bunlardan birisini NASA’ya geri sattı.
Beluga’nın Doğuşu
Airbus Beluga, Airbus’ın yaşlanan SGT’lerin yerini almak üzere 1990’ların başında Beluga adını verdiği uçağı üretti. Beluga’nın genişletilmiş bir gövdeye sahip Airbus A300-600’ün türevi olmasına karar verildi. Böylece A300-600ST (Süper Transport) doğdu.
Beyaz Balinayı andıran görünümlü “Beluga ST” adı verilen uçak, test uçuşlarını 1994’te tamamladı, ertesi yıl hizmete girdi. Beluga ST, yüklerin önden yüklenmesine imkan tanıyan menteşeli bir burun ile tasarlandı. Toplamda 5 adet Beluga ST üretildi. Bunlar da Airbus’a 20 yıldan fazla hizmet etti.
BelugaXL
Airbus, artan uçak siparişlerini karşılamak için daha fazla ve daha büyük parçaları taşımak için Beluga ST’den daha da büyük bir kargo uçağına ihtiyaç duymaya başladı. A330-200’den türetilen BelugaXL, orijinal Beluga ST’nin kaldıramadığı parçaları, (iki A350 kanadı dahil), aynı anda taşımasına olanak sağladı.
İlki 2020’de hizmete giren BelugaXL, toplam 6 adet üretildi. İki adet Rolls&Royce Trent 700 motoru ile çalışan uçak, 50.500 kg’a kadar yük taşıyabiliyor.
BelugaXL’in gelişiyle Airbus, aşamalı olarak kullanımdan kaldırılması beklenen eski Beluga ST filosunu 2022’de üçüncü taraf müşterilere büyük kargo hizmetleri vermek için “Airbus Beluga Transport” adlı yeni bir şirket kurdu. Ancak, umduğu kadar müşteri bulamamış olacak ki, bu şirketi 2025 başında kapattı.
Bugün NASA tarafından Airbus’tan geri satın alınan sadece tek bir Super Guppy hayatta kaldı. Bu uçak ABD El Paso Uluslararası Havaalanı’nda bulunuyor ve Flightradar24’ten alınan veriler uçağın Temmuz 2024’ten beri uçmadığını gösteriyor.
Diğer 4 uçak emekliye ayrıldıktan sonra müzelere verildi. Bunlardan birisi birkaç yıl önce hurdaya çıkarıldı. Hayatta kalan 3 Super Guppy uçağı Arizona’daki Pima Hava ve Uzay Müzesi’nde, Fransa Toulous’daki havacılık müzesi Aeroscopia’da ve Airbus’ın Hamburg Finkenwerder tesisinde sergilenmeye devam ediyor.
Okuyucularımın 2025 Ramazan Bayramını kutlar sağlık ve mutluluklar dilerim.
Erhan İnanç Mart 2025
Teşekkür ediyorum.
Sağlık ve afiyetler diliyorum.