Uçak içinde duman olması tehlikeli bir olaydır. Bu tehlike, dumanın uçağın içine yani kabin havasına karıştığı zaman oluşur. Dumana uzun vadede maruz kalan mürettebat için ciddi sağlık sorunları yaratma potansiyeline sahiptir. Boeing 787, motorların ürettiği basınçlı havayı kabin için kullanmayarak duman riskini ortadan kaldıran, B707’den sonra ikinci uçaktır.
Uçak içini iklimlendirilmiş hava ile beslemek ve kabini basınçlandırmak için, jet motorları tarafından üretilen basınçlı hava kullanılır. Duman olayı, yüksek ısı nedeniyle yanmış motor yağı, hidrolik sıvısı, buzlanma önleyici sıvı veya diğer kimyasallar dahil olmak üzere çeşitli kaynaklardan gelen dumanla uçağın kabin havasının kirlenmesi olayıdır. Bunlar genellikle, motorun bazı kısımlarında sızdırmazlık yapan, yağın motorun kompresör kademelerine geçmesini önleyen veya uçağın buzlanma önleme sistemleri veya klima/ sistemlerindeki sızıntıları önleyen yağ keçesi/seal gibi komponentlerin arızası nedeniyle ortaya çıkar.
Bu arızalar sonucu ortaya çıkan sızıntılar duman olarak uçak içine (kabin ve kokpit) girdiklerinde insan sağlığı için tehlikeli olabilir. Çoğu uçakta, kabin havasını iklimlendirme ve basınçlandırma sistemleri, motor veya APU’da üretilen basınçlı havayı kullanarak çalışır.
Duman olayları ciddi bir sorundur
Duman olayları nadirdir ama, insanın soluduğu havaya duman karışması sağlığı için çok zararlıdır. Oksijen azlığına neden olması dışında zehirli de olabilir. Bunlar oluyor, ama neyse ki her zaman yüksek düzeyde olmuyor. FAA tarafından 2015 yılında yapılan bir araştırma, duman olaylarının her 5.000 uçuşun yaklaşık 1’i gibi oldukça düşük oranlarda oluştuğunu ortaya çıkardı. Ekim 2023’te, British Airways üç duman olayını bildirdi. Bunlar Münih’e giden bir A320, Barselona’dan Heathrow’a giden başka bir A320 uçuşu ve Malta Luqa Havaalanı’dan Londra Gatwick’e giden uçuşları idi.
Ciddi duman olayı yolcuları anında ancak kısa süreli olarak etkileyebilir. Duman oluştuğunda uçak hızlı bir şeklide kabin basıncına gerek olmayan 10.000 fit yüksekliğine alçalarak motorlardan hava alınmasına son verilir. Ancak uzun vadede düzenli maruz kalan, sürekli uçuş görevi yapan kabin ve kokpit mürettebatı için çok tehlikeli olabilir. Uzun süreli maruz kalma, bazı kimyasallar düşük doz seviyelerinde olsa bile, çok tehlikeli olabilir.
ABD Çevre Sağlığı Dergisi’nde (Environmental Health Journal) yayınlanan ilginç bir yeni çalışma, bu uzun vadeli sorunları inceledi. Etkinin bir özeti olarak şunu belirtti:
“Bu potansiyel olarak toksik dumanların solunmasının, akut ve uzun vadeli nörolojik, solunumsal, kardiyolojik ve diğer semptomlara neden olduğu kabul edilmiştir. Düzenli olarak küçük dozlarda toksik dumanlara kümülatif maruz kalma, potansiyel olarak sağlığa zarar verir ve daha yüksek düzeydeki tek bir olayla daha da kötüleşebilir.”
Elbette duman olaylarının riskini veya etkisini en aza indirmek için çaba sarf edilmektedir. Bunlar genellikle hava sistemine sızmasına yol açan komponent arızalarından sonra meydana geldiğinden, düzenli/periyodik kontroller ve bakım en iyi önlemdir. Sorunları tanımak ve önlem almak için yeterli eğitim ve uçakta bulunan uygun solunum ekipmanların kullanımı, özellikle mürettebata olan etkinin azaltılmasına yardımcı olur.
Boeing, Boeing 787’nin Temiz Sayfa (Clean Sheet) adını verdiği tasarımında birçok yenilik yaptı. Bunların en önemlilerinden biri, motorlarda üretilen havanın kabine sokulmaması mimarisine (No-Bleed Architecture) geçiştir. Tüm jet uçakları, bir dizi farklı maksat için motorlardan alınan havayı kullanır. 787 ise birçok alanda motorlardan alınan havayı kullanmak yerine elektrik gücünden yararlanılıyor. Bu yenilik ayrıca, yaklaşık %3 oranında genel yakıt tasarrufu ve artan verimlilik sağlıyor.
Boeing 787’nin motorlarda üretilen havanın kabine sokulmaması mimarisi hakkında bilinmesi yararlı bilgiler :
Motorlar tarafından üretilen ve Bleed Air adı verilen basınçlı havanın uzaklaştırıldığı sistemlerden biri de, kabin basınçlandırma sistemidir. İşte, B787 uçaklarında kabin havasını beslemek için motorların havasını kullanmak yerine hava, doğrudan dış hava giriş menfezleri ile atmosferden alınır, ardından elektrikle çalışan sistemler kullanılarak işlenir ve kabine verilir. Motorun ürettiği hava kullanılmadığı için sistemde bir kirlenme ve duman olayı riski yoktur.
NOT : B787 mimarisi hakkında geniş bilgiyi 2 ay önce AirlineHaber sitesinde yayınlanmış olan “Boeing Dreamliner’ın No Bleed Sistem Mimarisi” başlıkta yazımda bulabilirsiniz.
Erhan İnanç Kasım 2023