Türk Hava Kuvvetleri’nin 2030-2070 yılları arasındaki harekat ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde tasarlanan Milli Muharip Uçak (MMU/TF-X)’lara güç verecek yeni nesil özgün turbofan motorun geliştirme sürecinde ikinci aşamayı oluşturan Faz-II çalışmalarına yönelik Ana Yüklenici Firmanın belirlenmesi maksadıyla önümüzdeki günlerde Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB) tarafından bir ihale açılacak. Edindiğim bilgiye göre MMU/TF-X Motor Geliştirme Projesi Faz-II ihalesine Faz-I çalışmalarını yürüten TRMotor Güç Sistemleri (TR-M) Firması dışında Kale ve TEI Firmaları da teklif verebilecek.
Projeye yakın bir kaynaktan edindiğim bilgiye göre ihalede amaç firmaları yarıştırmaktan ziyade en iyi çözümü bulmak. Öncelikle en iyi çözümü hangi firma önerecek ona bakılacak, ardından teklif sunan üç firma arasında görev paylaşımı yapılacak. Faz-II çalışmaları tamamlandığında ise Faz-III için ihale çıkılacak. Proje Faz’lar halinde hayata geçirilecek. Edindiğim bilgiye göre TRMotor ihaleye teklifini bir motor OEM Firması ile birlikte verecek. Bu firmanın MMU özgün motor çalışmalarında işbirliği yaptığı ve halihazırda Yardımcı Güç Ünitesi (APU – Auxiliary Power Unit) ve Hava Türbinli Başlatma Sistemi (ATSS – Air Turbine Start System) çözümlerinin geliştirilmesi sürecinde teknik destek sağlayıcı konumundaki Ukrayna’lı Ivchenko Progress olduğunu tahmin etmekteyim.
Daha önce MMU/TF-X Projesine yakın bir kaynaktan TRMotor ve Ivchenko Progress’in MMU/TF-X için yeni nesil motor ihtiyacı kapsamında TF-141 adı verilen yeni bir motorun geliştirilmesi konusunda işbirliği yapacağına dair bir bilgi edinmiştim. SAHA Expo 2021 Savunma, Havacılık ve Uzay Sanayi Fuarı sırasında görüşme fırsatı bulduğum Ivchenko Progress yetkilisi MMU/TF-X Motor Geliştirme Projesi kapsamında AI-322F motorunu temel alan AI-9500 Turbofan Motorunu önerdiklerini ifade etmiştir. Ancak görüşlerine başvurduğum bir TRMotor yetkilisi 9.500kgf (yaklaşık 21.000lbf) itki gücü kapasiteli AI-9500F önerisinin artık gündemde olmadığını 10 yıl önce tasarlanmış bu motorun eski bir öneri olduğunu ifade etti. AI-9500F daha önce Aero India 2009 Fuarı sırasında HAL Tejas LCA Mk1A Hafif Muharebe Uçağı (LCA) için ortak geliştirme seçeneği olarak önerilmiş ancak Hindistan ihtiyacı için GE ürünü F404-GE-IN20 Turbofan Motorunu seçmişti. İlk paket 40 uçak için yaklaşık 45 motor tedarik eden HAL, ilave 83 LCA Mk1 Uçağı için de 99 F404-GE-IN20 Motoru tedarik etmek üzere GE Aviation ile Ağustos 2021’de ABD$716 Milyon değerinde bir sözleşme imzalamıştır.
Bildiğim kadarıyla 20 Nisan 2017 tarihinde sermayesinin tamamı SSB’ye ait olan Savunma Sanayi Teknolojileri (SSTEK) A.Ş. tarafından kurulan ve halihazırda sermayesi SSTEK A.Ş ve TUSAŞ’a ait olan TRMotor, Türkiye’nin MMU/TF-X Programı başta olmak üzere askeri ve sivil uçak motoru ihtiyacının karşılanması için yeni nesil motor tasarımı ve geliştirilmesi sürecinde adeta bir üst akıl gibi konumlanmak ve sektördeki mevcut kabiliyetleri bu hedef doğrultusunda koordine etmek (X firması sıcak bölüm, y firması soğuk bölümden sorumlu gibi) üzere kurgulanmıştı. Edindiğim bilgiye göre MMU/TF-X Uçağı için geliştirilecek yeni nesil özgün turbofan motor’un Kavramsal Tasarım çalışmalarının yürütüldüğü Faz-I kapsamında itki gücü de netleşmiş durumda. Ancak bu bilgi şu an için kamuoyu ile paylaşılamamakta. Motorun toplam ağırlığı ise yaklaşık 2 ton olarak hesaplanmıştır. 5’inci nesil motor isterlerine uygun olarak tasarlanacak özgün turbofan motorda ‘supercruise’ ve ‘stealth’ özellikleri de olacak.
29.000lb sınıfı F110-GE-129 Motorunun ağırlığı 1.805kg olarak verilirken 32.000lb sınıfı F110-GE-132 Motorunun ağırlığı 1.837kg olarak verilmektedir. Büyümeye açık olan F110-GE-132 Motorunun itki gücü yapılacak teknolojik iyileştirmeler sayesinde elde edilecek %10’luk bir büyüme ile 36.000lb’ye kadar çıkarılabilmektedir. Dolayısıyla MMU/TF-X Motorunun Türkiye’nin uzun yıllar parça üretimi, nihai montaj ve test faaliyetlerini yürüttüğü ve yakından bildiği F110 Motoru üzerinden geliştirilecek 5’inci nesil bir motor olmasını beklemekteyim.
