Değerli okurlar, geçtiğimiz hafta yazdığımız yazı çok tartışıldı. Hala doların artışının bu ülkede yaşayanları etkilemeyeceğini savunan bir kesim var. Bayağı ilginç ve sosyolojik bir vaka… Daha iyi anlaşılması için dövizle aldığımız ham petrolden örnek vereyim. Son 3 ayda petrolün varil fiyatı 75 dolar civarında gidip geliyor. Hatta 1 Temmuz 2018 günü ham petrolün varil fiyatı 79 dolar seviyesinde iken Temmuz sonunda 68 dolara indi. Bu arada benzine birkaç sefer zam yapıldı ama ÖTV’den karşılandığı için tüketiciye yansıtılmadı. Sonunda ne oldu? 16 Ağustos günü benzin ve LPG’ye % 9 ‘luk baba bir zam geldi. Peki bu arada petrolde % 9’luk bir artış oldu mu? Hayır. Hatta Temmuz ayında % 15 düşüş yaşandı. Demek ki neymiş, zammın sebebi döviz kurlarındaki artış imiş !
“DÖVİZ BOZDUR” DİYORLAR ADAM DOLAR YAKIYOR
Bu arada fırsatçılık aldı başını gidiyor. Geçen marketten her zaman tükettiğim bir paket çay aldım. Baktım fiyatı 5 TL’den 6 TL’ye fırlamış ! Marketteki görevliye “Hayırdır?” dedim. Cevabı ilginçti: “Kur farkı abi…” İnanılır gibi değil. Adam raftaki etiketleri bir gecede değiştirmiş. Kafasına göre zam yapmış. Araştırsan kesin gidip döviz bozdurmuş, döviz büfesinde bir de selfie çektirmiştir. Garip bir memleketiz gerçekten. Devlet büyükleri “gidin dövizlerinizi bozdurun, ekonomiye kazandırın, dövize ihtiyaç var.” diyor. Adam kameraları çağırıp dolarları yakıyor ! Bir tanesi satır kıyması yapar gibi dolarları satırla kıyma kıvamında doğruyor ! Ama uyanık da aynı zamanda… Yaktığı, parçaladığı, kuşbaşı doğradığı dolarların hepsi 1 dolarlık ! Bakıyorsun 100 dolar bozdurana saç-sakal traşı bedava diyen berber tarifeye zam yapmış ! Niye diye sorarsan cevap hazır “Dolar yükseliyor !”
DEĞER KAZANMAYAN PARA KALMADI
Dolar mı yükseliyor yoksa bizim paramız mı değer kaybediyor? Mesele Papaz ise, sadece ABD dolarının yükselmesi gerekmez mi? Euro’ya, pounda, japon yenine ne oluyor ? Geçtim, yılbaşından bu yana Türk Lirası karşısında değer kazanmayan para birimi kalmadı. Alın size liste:
Para birimi 02.01.2018 17.08.2018 TL Değer Kaybı
ARNAVUTLUK LEKİ 0.03400 0.05441 % 60
AZERBAYCAN YENİ MANATI 2.2129 3.5366 % 59
BREZİLYA REALİ 1.1491 1.5357 % 33
ENDONEZYA RUPİSİ 0.00028 0.00041 % 46
FİLİPİN PESOSU 0.07559 0.11232 % 48
GÜNEY AFRİKA RANDI 0.30531 0.40406 % 32
GÜRCİSTAN LARİSİ 1.4539 2.3346 % 60
HİNDİSTAN RUPİSİ 0.05934 0.08559 % 44
İZLANDA KRONU 0.03652 0.05565 % 52
KAZAKİSTAN TENGESİ 0.01132 0.01660 % 46
MALEZYA RİNGGİTİ 0.93757 1.4611 % 56
MEKSİKA PESOSU 0.19291 0.31437 % 63
ÖZBEKİSTAN SOMU 0.00046 0.00076 % 65
PERU YENİ SOLU 1.1640 1.8113 % 55
SURİYE LİRASI 0.00731 0.01164 % 59
TAYLAND BAHTI 0.11621 0.18050 % 55
TÜRKMENİSTAN MANATI 0.0783 1.7167 % 59
UKRAYNA GRYVNASI 0.13385 0.21609 % 61
ÜRDÜN DİNARI 5.3078 8.4528 % 59
YENİ İSRAİL ŞEKELİ 1.0901 1.6347 % 50
VATU BİLE % 44 DEĞER KAZANDI…
Arnavutluk, Gürcistan gibi kayda değer olmayan ülke paraları karşısında bile % 60 değer kaybetmiş paramız. Balıkçı kasabası tadındaki İzlanda parasına karşı Liramızın değer kaybı % 52…Hatta savaş halinde olan yanmış-yıkılmış Suriye’nin parası, Liramız karşısında % 59 değer kazanmış. En az değer kaybettiğimiz ülkeler ise kırılgan beşlinin içinde yer alan Hindistan, Güney Afrika, Endonezya ve Brezilya. Onlarda bile % 33’ün altına düşmemişiz. Daha garibi var. Vanuatu’yu bilir misiniz? Sizi bilmem ama bu yazıyı hazırlayana kadar ben bilmezdim. Güney Okyanusya’da 83 volkanik adadan oluşan 270.000 nüfuslu bir ülke. Para birimi Vatu…2018 başında 1 vatunun karşılığı 3.5 kuruşken şimdi 5 kuruşa yükselmiş. Bu dandik para birimi karşısında Türk Liramız % 44 değer kaybetmiş.
ÇALIŞANA SOM, YÖNETİCİYE PESO…
Bunları niye yazdık? Ülkemizin milli parası değer kaybediyorsa bu fakirleştiğimiz, cebimize giren paranın alım gücünün azaldığını gösterir. Tayland’a a gittiğinizde 1000 baht’lık bir harcama yaptığınız zaman yılbaşında cebinizden 116 TL çıkarken şimdi 180 TL çıkıyor. Yani dünyanın neresine giderseniz gidin arttık aynı mal veya hizmeti ortalama % 50 daha fazla TL harcayarak satın alabiliyorsunuz. İşte bu nedenle, döviz kazanan THY’nin çalışanlarına dövize endeksli maaş ödemesinin çok da anormal olmadığını yazdık. Bu arada duyduk ki, THY de döviz ve altına endeksli bir sepet üzerinde çalışmaya başlamış. Yalnız altın ne iş anlamadım ! THY, altın karşılığı da mı bilet satıyor? Sepete koyacakları dövizlerin Euro, Dolar ve Sterlin olacağı söyleniyor. Yılbaşından bu yana dolardaki artış % 60, eurodaki artış % 54, sterlindeki % 48, altında ise % 45… Dövize göre daha az artan altını sepete koyarak ortalamayı düşürmeye mi çalışıyorlar, açıkçası çözemedim… Valla ben olsam doları, euroyu bırakır, maaşımın Özbekistan Som’una veya Meksika Peso’suna endekslenmesini isterim. İkisinde de değer artışı dolardan da eurodan da fazla ! Yöneticilerin maaşını ise Arjantin Pesosuna endekslerim. Hemen kızmasın müdürlerimiz, başkanlarımız… İflasın eşiğindeki Arjantin Pesosu, Liramız karşısında ne değer kazanmış ne de kaybetmiş. Nötr yani…
% 20’Yİ VERDİN, % 35’i DE VERMELİSİN
Geçen haftaki yazımıza gelen eleştirilerden şunu anlıyoruz ki “THY çalışanı şimdiden % 35’i haketti.” Sözümüz bazı okurlarca uçuk bulunmuş. Oysa yaptığımız tamamen dövize endeksli bir hesaplamaydı. Yılbaşından % 20 zammın yapıldığı 30 Mayıs 2018 tarihine kadar dolar % 18 artmıştı. THY de pilotlara % 20 zam vererek bu artışı karşılamıştı. Peki 30 Mayıs- 17 Ağustos 2018 arası dolar ne kadar arttı? % 35… Biz ne dedik, madem ilk 5 aydaki dolar artışını verdin, bu artıştan sonra meydana gelen ilave % 35 döviz kuru artışını da vermelisin… Bunda anlaşılmayacak ne var? “Efendim, THY dövize göre mi zam yapıyor ?” diyenlere en güzel cevabı THY veriyor ve döviz sepeti oluşturuyor, maaşları bu sepete göre vermeyi planlıyor… Peki bu parasal düzenleme yapılmazsa ne olur? Yeni pilot bulamayacağın gibi eldekileri de kaçırırsın…
KARAMÜRSEL SEPETİ OLMASIN SAKIN?
Peki bu sepet işi nasıl çözülecek? 2 seçenek var. Ya Toplu Sözleşmeye kadar işi sürüncemede bırakacak ve oyalama taktiğini kullanacak ya da süratle uygulamaya koyup kokpitteki erimeyi durdurmaya çalışacak… Ama bu arada ince bir hesap da yapabilir THY’miz. Biliyorsunuz bu projede önce maaşların bir tarihte fikslenmesi ve dolara/euroya çevrilmesi gerekecek. Ama bu tarihin iyi(!) seçilmesi gerek… Örneğin 42.000 TL maaş alan bir kaptanın dolar bazında maaşının fikslenmesi bugünkü 6 TL kur üzerinden yapılırsa 7.000 dolar bulunacak. Eğer fiksleme dolar kuru 7 TL iken yapılırsa bu durumda kaptanın dolar bazındaki maaşı 6.000 dolar olacak. Her ay sonunda da dolar (veya sepet) kuru üzerinden bu sabit dolar rakamı TL’ye çevrilerek ödeme yapılacak. Yani, çalışanların dolar bazındaki maaşlarının belirlenmesi için doların yükselmesi beklenebilir. Ya da THY’miz öngörülerine güvenip bugünkü 6 TL seviyesini “yüksek” görerek süratle bu “dolara çevirme ve sabitleme” işlemini yapabilir. Bakalım ne yapacaklar, bekleyip görelim. Benim asıl üzüldüğüm, işi gücü bırakıp tüm ağırlığın paraya verilmesi… Baksanıza uçuş emniyetinden bahseden kalmadı… Böyle giderse, havacılığı internetten öğrenenlerin “Bu pilotların hepsi paragöz. Ver parayı, bak nasıl uçuyorlar…” söylemi haklılık kazanacak gibi….
BAŞSAĞLIĞI VE KUTLAMA
Her ölüm erkendir, derler. Cuma günü, HavaSen Genel Başkanı İskender Çarkcı kaptanın babasının vefatını üzüntüyle öğrendim. Kendisine ve ailesine sabır, sevgili babasına Allah’tan rahmet diliyorum.
Kurtuluş savaşımızın dönüm noktalarından biri olan Büyük Taarruz ve Başkumandanlık Meydan Muharebesinin 96. Yıldönümünü kutluyor, kurduğu Türkiye Cumhuriyetini milletler topluluğunun onurlu bir üyesi yapan Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü ve silah arkadaşlarını saygı ile, minnet ile anıyorum. 30 Ağustos Zafer Bayramımız kutlu olsun…
MAAŞLARI ÖZBEK SOMUNA ENDEKSLEYİN
