1990’lı yıllardan beri denenen DigiCash, e-gold gibi sistemlerden edinilen bilgi birikiminin de yardımıyla buralardaki sorunları çözmek için Satoshi Nakamato (Bu mahlasın kim veya kimlere ait olduğu halen bilinmiyor) tarafından ilk Bitcoin kodu 2007’de yazıldı ve Kasım 2008’de de protokolü yayınlanan Bitcoin yazılımının ilk versiyonu 2009 yılında ortaya çıktı.
Bitcoin’in itibari paradan mali sistem ve işlem yapma açısından çok sayıda farkı mevcut. Bitcoin ağı uçtan uca birbirine bağlı gönüllü katılım sağlayan bilgisayarlardan oluşuyor ve merkezi değil. Dolayısıyla herhangi bir aracı, yönetici vs. yok. Devletlerin para arzı ve kısıtlaması ile ilgili enflasyon ve deflasyon gibi mali kararları bankalardaki paraların değerini etkileyebilmekteyken Bitcoin arzı üzerinde banka ve devletlerin etkisi yok. Yapılan işlemler izne tabi değil ve geri alınamaz.
Sistemin bir diğer özelliği ise matematiksel olarak güvenilirliği ispatlanmış kriptografik dijital imzalama metotları kullanılarak güvenlik sağlandığı için kötü niyetli kişiler tarafından verilerin üzerinde manipülasyon yapılmasının önemli ölçüde önüne geçilmiş olması dolayısıyla güvenli oluşudur. İşte Bitcoin ile başlayan süreçteki teknolojik alt yapı blok zincir teknolojisi. Blok zincir teknolojisini her ne kadar kripto paralarla özdeşleştirsek de aslında pek çok alanda kullanımı mümkün. Geçmiş yazılarımda blok zincir teknolojisinin havacılık sektöründe kullanımını ele almıştım. Bugünkü yazımda da blok zincir teknolojisinin kargo taşımacılığındaki kullanım olanaklarını değerlendireceğim.
Blok zincir; güvenli bir ağ üzerinde depolanan “Dağıtık Hesap Defteri Teknolojisidir” (Distributed Ledger Technology). Her hesap hareketi dijital olarak imzalanır ve kimse bu kayda müdahale edemez. Sisteme gelen her yeni hesap hareketi ya da mevcut hesap hareketi; üzerindeki değişiklik ile beraber alt yapı üzerindeki tüm kayıtlarda kontrol edilir ve eğer kaydın doğruluğu onaylanırsa yeni blok zinciri sisteme dahil edilir. Bu önceki kayıtların silinmeksizin ve değiştirilmeksizin eklenmesi usulü ile yapılması dolayısıyla da adına “blok zincir” deniliyor.
Hava kargo endüstrisinin de blok zincir teknolojisinden hem para tasarrufu hem de finansal güvence açısından faydaları olduğu değerlendiriliyor. Peki söz konusu teknoloji hava kargo şirketlerine hangi avantajları sağlayacak?
Sınırlı Takip Sorununun Çözülmesi: Kargo; üreticiden müşteriye gelene kadar birçok kez el değiştirir. Seyahatin tamamı takip edilemez. Bu nedenle de kaçakçılık, hırsızlık, sahtecilik gibi riskler mevcut. Örneğin hassas medikal cihazlardaki özgün parçalar nakliye sırasında ucuz taklitleri ile değiştirilebilir. Blok zincir teknolojisinin kullanımı ile beraber hava kargo kayıtlarının teyitli, merkezi olmayan bilgi ağı sayesinde etkin bir şekilde muhafazası ve verilerin paylaşımı mümkün olacaktır ki bu da bahsettiğim risklerin azaltılması anlamına gelir.
Sahteciliğin ve Yasa Dışı Taşımacılık İhtimalinin Azaltılması : Bugün pek çok finans kuruluşu blok zincir teknolojisini sahte operasyonlara karşı korunmak için kullanıyor. Blok zincirin merkezi olmayışı tarafsızlığını sağlıyor ayrıca adım adım kayıtların ekleniyor olması sayesinde de hiçbirşey kaybolmaz ya da çalınmaz. Hava kargo taşımacılığında da benzer düzenlemeler bütünlüğün garanti edilmesi için uygulanabilir. Bordaya alınan ürünlerin kaynağının ve meşruluğunun doğrulanması için bu teknoloji kullanılabilir. Blok zincir ile işlemin kaynaktan itibaren havaalanına ulaşılıncaya kadar takip edilebilir. Ayrıca blok zincir değişikliklere ve ekleme ve çıkarmalara karşı da korunaklı olduğu için kaçakçılık ve hırsızlığın da önlenmesi mümkün. Bir başka örnek de elmas taşımacılığından verilebilir. Elmasların bazı yerlerden tedariki ya da köle işgücü ile çıkarılması halinde satışı yasadışıdır. Kaynaktan varış noktasına kadar takip edilebilen bir süreçte bu tür bir yasadışı yüklemenin ya da değişikliğin önüne geçilebilir. Pilot uygulamayı elmaslar için De Beers Tracr isimli blok zincir teknolojisi kullanılan platform ile başlattı. Tracr dijital parmak izi taşıyor yapılan işlemler hakkında. Zilyetlik ve mülkiyet devirleri vs. takip edilebiliyor.
Kargo Kaybının Önüne Geçilmesi :
Blok zincir teknolojisi şu anda finans sektöründe etkinliğini arttırmış vaziyette. Bir gün belki de banka, hesap uzmanı ve sair üçüncü kişilerin elimine edilmesi mümkün olabilir çünkü bu sistem başlı başına onama ve kayıt sistemi. Hava kargoda kullanılan evrak işleri de maliyetli ve yetersiz. Uluslararası Taşıyıcılar Birliği IATA’ya göre “Her bir uluslararası havayolu navlunu sevkiyatı 30’dan fazla farklı evrak işine tabidir ki bu da işlem maliyetini ve süresini arttırmaktadır.” Amerikan Havacılık Dairesi’nin ölçümlerine göre müşteriler ve havayolu şirketleri birlikte yıllık yaklaşık 25 milyar USD ulaşımdaki yavaşlama dolayısıyla kaybediyor. Blok zincir teknolojisinin işte bu birbirine ekli onama aşamalarını aşarak önemli bir fayda sağlayacağı düşünülüyor. Blok zincir teknolojisi sayesinde yüksek derecede görüş ve şeffaflığın sağlanarak kargo ile ilgili dokümantasyonun taraflarca kolay bir şekilde takibinin sağlanması ve de kargo kaybının önlenmesi bekleniyor. Çözüm amaçlı kurulan start up lara örnek vermek gerekirse CargoX isimli bir firma blok zincir teknolojisi bazlı bir konşimento platformu oluşturdu.
Yük Hasarının Azaltılması : Özellikle çabuk bozulabilen ya da kırılabilen yüklerin (çiçek, ilaç vs.) varış noktalarında halen daha istenilen kalitelerini koruyabilmeleri için özel koşullar gerekli. Ufak bir ısı değişikliği ile beraber tüm navlun zayi olabilir. Paylaşılan bilgi azlığı bu olayların önlenmesini ve buna müdahaleyi güçleştirir ve sorumlulukla ilgili ihtilaflara neden olur. Blok zincir doğrunun yegane kaynağıdır ve kargo ile ilgili güncel bilgilerin her zaman için kolay erişilebilir olmasını sağlayarak gereken önlemlerin alınmasını elverişli kılar.
Mevzuata Uyumun Sağlanması : Lityum bataryalar gibi tehlikeli maddelerin taşınması katı kurallara tabi. Taşıyıcılar bu kurallara tam riayet edebilmek için ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak zorunda. Söz konusu düzenlemelere uymama halinde ise ilgili kurumlar için operasyon lisanslarını kaybetme hatta belki de kapatılma tehlikesi mevcut. Bu nedenle de taşınacak olan yükün türüne göre uyulması gereken kurallar oldukça hassas. Son anda gelen talepler ise bütün bu uyum sürecini zor hale getirebilir. Blok zincir teknolojisi veri paylaşımını kolaylaştırdığı ve hızlandırdığı için taşıyıcılarının uyum için gerekli düzenlemeleri yapması daha kolay olacaktır.
İhtilafların Çözümü : Taşımacılıkla ilgili bir ihtilaf çıktığı takdirde tedarik zincirinde yer alan herkesin olayların oluşuna ilişkin kendi versiyonu bir bilgisi vardır. Doğrunun ne olduğunun tespit edilmesi de bu nedenle güç ve zaman alan bir süreçtir. Blok zincir teknolojisinin kullanımında ise yukarıda arz ve izah ettiğim gibi teyitli bir mekanizmanın olması dolayısıyla doğru bilginin sağlanması daha kolay olacak ve ihtilafların önüne geçilecektir.
Etkin İş Akışının Sağlanması : Havayolları rezervasyon teyitini 24-72 saat önce alırlar ve bu zamana kadar ürün veya varış noktası ile ilgili detaylara vakıf olunmaması dolayısıyla yukarıda ifade ettiğim gibi zamana karşı yarış verilir. Blok zincir teknolojisi ile bilgi paylaşımının hızlanması ve havayolu şirketlerine kendi iş akışlarını planlayabilmek için gerekli zamanın yaratılması mümkün.
Bu ve daha nice olası faydası dolayısıyla hava kargo taşımacılığı dahil ve fakat bununla sınırlı olmamak üzere her tür kargonun taşınmasında blok zincir teknolojisinin kullanımı ile ilgili alt yapı çalışmaları başladı. Gelecek yazımda da blok zincir teknolojisinin kargo kullanımında yaygın hale getirilmesi için yapılan girişimlerden ve çalışmalardan bahsedeceğim.
Herkese keyifli günler dilerim…