2023 yılının orman yangını mevsimini bir çok yangınla mücadele ederek bitirdik sayılır. Önümüzdeki yıl yaza girerken bu yangınlarla tekrar karşılaşacağımız muhakkak. Yangınların olmadığı yılın bu dönemlerini önümüzdeki orman yangınlarına şimdiden hazırlanmamız lâzım.
Yangınla mücadelenin en güvenli ve etkili yollarından biri havadan yapılanıdır. Havadan yangın söndürme ekipleri, yangınları güvenli bir mesafeden söndürmek için çalışırlar. Ayrıca, normalde yerden erişilemeyen alanlara ulaşabilmesi de önemli bir avantajdır.
Havadan yangın söndürme vasıtaları, helikopterler, pistonlu veya turboprop motorlu uçaklar, modifiye edilmiş yolcu veya kargo jet uçakları olmak üzere çeşitli uçaklardan oluşabilir.
Bazı itfaiye uçakları devlet kurumlarına aittir. Buna iyi bir örnek, 60’tan fazla sabit kanatlı ve döner kanatlı filosuyla dünyanın en büyük havadan yangınla mücadele filosu olan Kaliforniya Ormancılık ve Yangından Korunma Dairesi’dir.
Ülkemizde THK-Türk Hava Kurumu, 2009 yılında alınan 9 adet yıldız piston motorlu (Pratt & Whitney R-2800-83AM 18 silindirli yıldız) Canadair CL-215 uçakları (Ateş Kuşları) ile bu görevi üstlenmiştir. 16 Şubat 1925 tarihinde Türk Tayyare Cemiyeti adıyla kurulan ve 1935 yılında bugünkü adını alan Türk Hava Kurumu, bağışlarla ayakta duran bir dernek olarak 96 yıldır varlığını sürdürüyor. Kurum, gelirinin büyük bir kısmını 2013’e kadar kurban zamanı toplanan fitre ve zekat bağışlarından sağlıyordu. Fakat 2013 yılında Resmi Gazete’de yayımlanan kararla Türk Hava Kurumu’nun kurban derisi ve bağırsak toplamada “tek yetkili kurum” olma özelliği kaldırıldı. Böylece kurumun en büyük gelir kaynağında büyük bir azalma yaşandı. Mevcut CL-215 uçaklarımızın bir kısmı motorsuzluk nedeniyle gayrı faal duruma düştüler, bu uçakları uçurma yetkisine sahip yangın söndürmede deneyimli olan pilotların bir kısmının işine son verildiğini basından öğrendik.
Tarım ve Orman Bakanlığı açtığı ihalede yangın söndürmede kullanılacak uçaklar için 5000 litre su kapasitesi şartı koydu. 4900 litre su kapasitesine sahip olan CL-215’ler bu şart nedeniyle ihaleye katılamadı. THK, Tarım ve Orman Bakanlığı’nca yangın söndürme görevi verilmeyeceği ve bir gelir elde edilemeyeceği için, CL-215 Yangın Söndürme Uçaklarının bakımını yapmamaya başladı.
Pistonlu yıldız motorlar eski teknoloji oldukları için yedek parça temininde sorun yaşamaları normaldir. Bazı ülkeler CL-215 uçaklarını modifiye ederek eskileri yerine daha modern olan turboprop motorları monte edilerek bu sıkıntıdan kurtuldular. Turboprop motorlu olanlara CL-215T adını verdiler. Yangın söndürme pilotluğu, engebeli arazi üzerinde stall hızına yakın yavaş uçulduğu için, savaş pilotluğundan sonra dünyanın en tehlikeli ikinci işidir.
Havadan yangın söndürme araçları aynı zamanda kâr amacı gütmeyen özel şirketlere de ait olabilir. Hükümetler yangınla mücadele ihtiyaçları için genellikle bu tür şirketlere başvuruyor. Bu, belirli bir süre için imzalanmış bir sözleşmeden son dakikada yapılan talebe kadar değişebilir. Bu özel şirketler dünyanın her yerinde yıl boyunca hizmet verebiliyorlar.
Maliyet açısından bir örnek olarak, yangın geciktirici Fire Retarderin galonu yaklaşık 3 dolardır. Bir sorti başına 3.000 galon atıldığını düşündüğünüzde bu, her seferinde 9.000 dolar harcama demektir. Yangın geciktirici, yangının yayılmasını yavaşlatmak, durdurmak ve şiddetini azaltmak için kullanılan kimyasal bir sıvıdır.
Bazı havadan söndürme uçakları bir zamanların ticari yolcu veya kargo uçakları olabilir. Yeni görevleri için gerekli teknik değişikliklerin yapılması, yolcu koltuklarının ve tavandaki dolapların hepsi olmasa da çoğunun sökülüp kaldırılması ve bu alanın su, köpük, jel veya geciktirici sıvı depolamak için büyük tankların monte edilmesi gerekiyor.
Çoğu uçakta tanklar yerde hortumlar kullanılarak doldurulur. Bununla birlikte, özel olarak yangın söndürmek için üretilmiş, THK’nun Canadair CL-215 gibi amfibi uçaklar, göl veya deniz yüzeyine sürtünerek süzülürken tanklarını hızlı bir şekilde yeniden doldurur.
Söndürücünün boşaltılması
İster su, ister köpük, ister yangın geciktirici olsun, doğru zamanda, doğru yerde, boşaltma kapıları açılır ve yük boşaltılır. Boşaltma işlemi genellikle yer çekimiyle, basınçlı sistem olmadan dışarıya bırakılarak yapılır.
Neden havadan yangınla mücadele edesiniz?
Havadan yangınla mücadele belirli koşullar altında oldukça etkilidir ve karadan yangınla mücadele tekniklerine göre önemli avantajlar sunar. Büyük orman yangınları gibi durumlarda, yangının kapsamı ve tehlikesi göz önüne alındığında, bu yangınla başka bir şekilde başa çıkmayı hayal etmek bile zordur.
Yerden erişilemeyen alanlara erişimin sağlanmasının yanı sıra, uçaklar hızlı bir şekilde konuşlandırılarak acil durumlarda yangına hızla müdahale edilmesine olanak sağlıyor. Ayrıca, geniş alanları kaplama konusunda da mükemmeldirler. Uçaklar ve helikopterler çeşitli söndürme işlerinde kullanılabilir:
Geciktirici – Retardant drops: Yangınlara tonlarca su dökmek yerine yangın geciktirici veya köpük kullanılır.
Keşif – Reconnaissance: Uçak, yangınları izlemek ve itfaiye ekiplerine gerçek zamanlı bilgi sağlamak için kullanılabilir.
Paraşütle atlama – Parachuting : Özel eğitilmiş karadan mücadele ekipleri, yangınlara daha hızlı müdahale edebilmek için, ulaşılması zor alanlara paraşütle atlayabilir. Bu yöntem bazı ülkelerde ve çok seyrek durumlarda kullanılmaktadır.
Havadan yangınla mücadele operasyonları sırasında çevre ve manevralarda uçuş güvenliği çok önemlidir. Yıllar boyunca pek çok talihsiz kaza yaşandı, en son bir Canadair CL-215 söndürme uçağı, bu yaz orman yangınlarıyla mücadele ederken Yunanistan’da düştü ve her iki pilotu da öldü.
Havadan yangın söndürmeye talep artıyor
Dünyamız Temmuz 2023’te kaydedilen en sıcak ayını yaşadı. Bu ısınma eğilimi maalesef kontrol edilemeyen orman yangın riskini artırıyor. ABD ve Avrupa’da çok sayıda orman yangını yaşanırken, Avustralya gibi ülkelerde yıllık orman yangınlarının daha da kötüleşmesi bekleniyor.
Bir havadan söndürme sorumlusu; “Dünya çapında, daha sıcak ve daha kuru hava koşulları nedeniyle yangın söndürme uçaklarına olan talep artıyor. Yazlar hem daha sıcak hem daha kurak oluyor, hem de daha uzun sürüyor. Tarihsel olarak bu koşulların yaşanmadığı bölgelerde bile kontrol edilemeyen yangınlar görüyoruz. Talebin artması sonucu uçak arzını artırma gerekebilir” diyor.
Kontrol edilemeyen yangın tehditleri artarken, bazı ülkeler itfaiye uçakları alımına yoğun yatırım yapıyor. Bunun bir örneği, yalnızca Victoria eyaletinde 50’den fazla uçaktan oluşan bir filoya sahip olan Avustralya’dır. Pek çok kişi bu yaz Türkiye dahil, Güney Avrupa ülkelerinde günlerce, hattâ haftalarca süren ve milyonlarca insanı etkileyen orman yangınlarını görmüş olmalı.
Avrupa Birliği yeni bir yangın söndürme uçağı filosu oluşturmak için tam 760 milyon doların üzerinde yatırım yapmayı planlıyor. De Havilland Canada, 2015 yılında üretimi durdurmasının ardından büyük bir sipariş alması halinde CL-215 uçaklarının üretimine yeniden başlayacağını söyledi.
Erhan İnanç Ekim 2023