Türkiye’de ne üzücü ki, havalimanları iç politikada polemik konusu olmaya devam ediyor.
Son 20 yıla baktığımda Atatürk Havalimanı’nın kapatılarak uzak bir yere İstanbul Havalimanı’nın yapılması, Kütahya’da kurulan Zafer Havalimanı’nın özelleştirmeye dahil edilerek, işletmeci IC firmasına yolcu garantisi verilmesi ve devletin zarara uğratılması, Adana Havalimanı’nın ticari uçuşlara kapatılarak yerine, yine yolcu garantili, Mersinlileri de mutlu etmeyen Çukurova Havalimanı’nın hizmete girmesi hep tartışma konusu. Siyasi muhalefetin, iktidarı suçlama argümanlarından bir olan ‘her yere havalimanı yapma’ iddiası gerçekten doğru mudur, bu konuya bir bakalım.
Türkiye, 783 bin 562 kilometrelik bir yüzölçümüne sahip geniş ve ulaşımı zorlu bir coğrafya üzerinde kurulu. Devlet adına havalimanlarını işleten Devlet Hava Meydanları İşletmesi’nin verilerine göre 81 ilimizin 53’ünde bir ve birden fazla toplam 62 meydan var. (Artvin, Ordu, Mersin bu sayıya dahil) Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre, Türkiye’de sadece sivil hava trafiğine açık 13 meydan var. Sayısı 59 olan sivil havalimanlarımızın yalnız 37’si uluslararası uçuşlara açık olup, 18’i de askerî amaçla kullanılıyor.
Savunma Sanayii Başkanlığı’na ait Sabiha Gökçen, Anadolu Üniversitesi malı olan Eskişehir Hasan Polatkan Havalimanı, Özel İdarelere ait Alanya Gazipaşa ve Zonguldak Çaycuma Havalimanı’nın yanı sıra Hezarfen (İst) Samsun, Görükle (Bursa), Çıldır (Aydın), Ankara Etimesgut, Antalya Karain, İzmir Selçuk Efes gibi yerlerde de havaalanları bulunmaktadır. 2002 yılında iktidara geldiğinde kapattığı Sivas, Tokat, Aydın Çıldır, Uşak, Çanakkale ve Balıkesir meydanlarını daha sonra açan AK Parti iktidarı, her fırsatta “Biz iktidara geldiğimizde 26 havalimanı vardı, şimdi (Çukurova ile) 59 havalimanımız oldu” diyerek her fırsatta övünüyor. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdülkadir Uraloğlu ise “2053 hedeflerimiz kapsamında mevcutta 57 olan aktif havalimanı sayımızı da 61’e çıkaracağız” derken 30 yıl gibi çok uzak bir tarih için sadece dört yeni meydan yapılacak demesi çok garip. Türkiye’de 81 vilayetin şu anda tam 27’sinde havalimanı bulunmamakta.
Bu sayıların övünmek için yeterli olup, olmadığına bakmadan, dönüp dünya ülkeleri ne durumdadır ona bakalım. Kısaca (ACI) denilen Uluslararası Havalimanları Konseyi, dünyada 171 ülkede bin 925 nitelikli havalimanını üyelerinin işlettiğini belirtmekte. İstatistikler ABD’de irili ufaklı 50 bine yakın havalimanı veya havaalanının bulunduğunu, yüz ölçümü 385 bin kilometre kare olan Norveç’in bile 98 havalimanı olduğunu hatırlatmakta fayda var sanıyorum. Havalimanı ve havaalanı sayısının Türkiye’de 120’yı bile bulmadığını ve listenin 58’inci sırasında yer aldığımızı da belirtelim. Türkiye’deki havalimanlarında 2023 yılında ağırlanan 104 milyon 725 bin yolcunun yüzde 55’i, iç ve dış hat yolcusu olarak İstanbul’dan farklı yerlere seyahat ettiğini bilmenin bize öğrettiği bir gerçek var ki, Anadolu’da 80 vilayet bu sayının yarısı kadar bile uçamıyor.
Aynı dönemde 819 bin uçak seferinin yüzde 47’si de yine İstanbul meydanlarından yapılıyor. Ne yazık ki Anadolu’da yaşayan on milyonlarca insan ya hiç uçamıyor ya da çok az uçuyor. Az gelişmiş ve vatandaşının alım gücü düşük olan bütün ülkelerde, havalimanı sayısının fazla oluşunun uçan yolcu sayısını olumlu bir şekilde etkilemediğini biliyoruz. Bu nedenle çok havalimanı yapmanın da, herkesi uçurmaya yönelik bir faydası olmaz.
“Her vilayete bir havalimanı” şiarıyla yola çıkan geçmiş siyasi iktidarlar, 100 yıllık Cumhuriyet’in ilk 50 yılda yaptığı 26 havalimanı ikinci 50 yılda zor yaptı. Büyük ve yolcu garantili havalimanları yerine küçük ve işlevsel bölgesel alan yapıp, büyük uçaklar yerine bölgesel küçük uçakları devreye sokmalıyız. Sözün özü, bu kadar meydan ve bu kadar büyük uçak yeter de artar bile. Siz daha çok insanı uçurmaya bakın. Mutlu yarınlar Türkiye’m.
LARNAKA VE BAF’IN YOLCUSU ÜÇ KAT FAZLA
ERCAN HAVALİMANI HAKSIZ REKABET KURBANI
Takvimler 02 Ocak 2019’u gösterdiği gün, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı bir açıklama yaptı. Açıklamada Kıbrıs Adası’na, Güney Kıbrıs’taki Larnaka Havalimanı’ndan gelerek, (kara sınır kapılarından) KKTC’ye giriş yapmak isteyen yabancı uyruklu kişilerin, sorgulanıp geri çevrildiği, sonra da ülkelerine gönderildiği belirtiliyor ve bu davranış şiddetle kınanıyordu. Her iki ülke de doğal olarak turizmden daha çok pay alabilmek için kıyasıya bir yarış içinde. Nüfusu 1 milyonu aşan Güney Kıbrıs’a 2023 yılında 3 milyon 845 bin turist gelirken, kontrolsüz giriş ve kaçak ikamet nedeniyle kesin olmasa da nüfusu 1 milyona yaklaşan KKTC’ye ise, aynı yıl içinde 1 milyon 522 bini Türkiye’den, 381 bini yabancı olmak üzere 1 milyon 854 bin turist gelmiş. Birleşmiş Milletler tarafından KKTC’ye uygulanan doğrudan uçuş yasağına rağmen, yenilenip genişletilen Ercan (ECN) Havalimanı, Güney Kıbrıs’taki Larnaka (LCN) Glafkos Klerides (GKRY eski cumhurbaşkanı) ve Baf’da bulunan Pafos (PFO) Havalimanları ile tüm eşitsiz koşullara rağmen çok sıkı rekabete girerek yarışma gayretinde.
2.Dünya Savaşı’nda İngilizlerin askeri amaçlara yönelik olarak inşa ettiği Tymvou Havalimanı, 1974’te Kıbrıs Harekatı’yla alındı ve havalimanına Şehit Hava Pilot Binbaşı Fehmi Ercan adı verilerek 1975’te uçuşlara açıldı. Uzun yıllar devletin işlettiği havalimanı 2013 yılında özelleştirildi ve Taşyapı ve Terminal (T&T) şirketine verildi. Ercan Havalimanı’nın 800 bin olan kapasitesi arttırıldı ve 2017’de 4 milyon yolcu ağırlamayı başardı. Yapılan genişletilme ve büyütülme çalışmalarıyla alanın yolcu kapasitesi 10 milyona çıkarıldı. 2023 yılında yeni haliyle açılan Ercan, Kıbrıs Adası’nın en büyük havalimanı unvanını da aldı. Bu kapasiteye rağmen 2024’ün ilk altı ayında 2 milyon 282 bin yolcu (TC uyruklular dahil) ağırlarken yıl sonuna dek bu sayı ancak 4 milyona çıkabilir. KKTC’deki Geçitkale (GEC) (Lefkonuk) Havalimanı’nı Türk Silahlı Kuvvetleri askeri amaçla kullanmakta olup, sivil – ticari uçuşlara tamamen kapalıdır. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi bölgesinde bulunan Larnaka Havalimanı en büyük giriş kapısı olma özelliğini koruyor. Kamu malı olup, sonra özelleştirilen havalimanına British Airways, Thomas Cook, Ryanair, Cyprus Airways, Aeroflot, Aegean, Austrian, Corendon Dutch, Europa, Emirates ve Lufthansa sefer yaparken, Ermenistan ve İsrail çıkışlı uçuşlar da yapılmakta. 2009 yılında yenilenen havalimanı, 4-10 milyon kategorisinde 2023’te Routes’ten en iyi havalimanı ödülü de almaya hak kazanmış.
Mayıs 2006’da yapılan ve 25 yıllık bir süreyi kapsayan anlaşmayla Larnaka ve Baf Havalimanları’nın işletmesini ve yönetimini Hermes Airports Ltd. adlı şirket, GKRY’de bir ilk olarak ‘Yap-İşlet-Devret’ imtiyaz sözleşmesi kapsamında üstlendi. Hermes Ltd. Güney Kıbrıs merkezli, iki büyük ortağı (Yüzde 20’şer) Fransız olan ve Kıbrıslı yedi ortaklı global bir konsorsiyum. Şirket, 2008 ve 2009’da, hem Baf hem de Larnaka’nın terminallerini yeni teknolojiyle planlandığı gibi teslim etti. Hermes’in işlettiği bu iki havalimanına Pandemi öncesi, düşük tarifeli taşıyıcı (LCC) denilen 70’den fazla havayolu ve operatör, 40’ı aşkın ülkede 120 ayrı varış noktasına uçuş gerçekleştirdi. 2019’da 11 milyon ve 2023’te ise 11 milyon 600 bin yolcu ağırlayan Baf ve Larnaka günlük ortalama 32 bin yolcu ağırlarken, yazın 18 bine düşen günlük yolcu sayısı kışın tam 41 bine çıkıyor. Günde ortalama 11-14 arası uçuşun yapıldığı Larnaka’dan 77 destinasyon noktasına direk uçuşlar yapılmakta. Larnaka 2023 yılında 8 milyon yolcu ağırlarken, Baf ise 3 milyon 565 bin yolcu ağırlama başarısı gösterdi. Tabii Kuzey ile Güney arasında farklar var. Güney, Avrupa Birliği üyesi, Kuzey ise tanınmayan bir devlet statüsünde.
Kuzey, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararlarıyla uçuş yasağı vb. gibi yaptırımlara tabii tutulurken, Güney her yerde desteklenmektedir. Kıbrıs’ın coğrafi olarak her tarafı aynı sayılır. Yabancı turist Kuzey’e gelmek istediğinde Türkiye üzerinden uzun ve pahalı bir yolculuk yapmak zorunda. İşte bu nedenle GKRY daha çok turist çekiyor, onların 40 yıllık havalimanları daha fazla yolcu ağırlıyor. Birleşmiş Milletler’in bu yasaklarını kaldırmaya gücümüz yetmediğine göre yapılacak tek ve en iyi şey, KKTC’yi her yerde, en iyi şekilde tanıtmak, uçuş yapabilecek havayollarını teşvikle özendirmektir.
