Dünyanın büyük havacılık şirketi olan ABD’li Boeing art arda meydana gelen iki uçak kazasının ardından büyük kriz yaşarken Trump’ın ‘ticaret savaşı’ yeni bir hal aldı. Çin ve Avrupa dahil 19 ülke yazılım sorunu yaşayan 737 MAX ailesinin uçuşlarını yasakladı. İptal edilecek 5 bin uçak siparişinin ekonomik boyutu 500 milyar dolar. Şirketin teslim ettiği 350 uçak için de tazminat davaları geliyor.
ABD merkezli havacılık devi Boeing, tarihinin en büyük kriziyle karşı karşıya. Şirketin yaklaşık 2 yıldır piyasada olan ‘737-Max’ tipi yolcu uçaklarının Etiyopya ve Endonezya’da yere çakılması sonucu toplamda 346 kişi hayatını kaybetti. Kazaların uçaktaki yazılım hatasından kaynaklandığı ve pilotların buna müdahale edemediği iddiaları sonrası birçok ülke ‘Max’ tipi araçlara hava sahalarını kapattı. ‘Yüksek güvenlikli teknoloji harikası’ nitelemesi giderek ‘uçan tabut’a dönüşürken üretici şirket Boeing ise düşen uçakların ‘güvenli’ olduğu tezini ısrarla savunmaya devam ediyor. Şirket, dünya çapında tepkiye yol açan kazaların ardından uçaklarda sistem güncellemesine gittiğini duyursa da ABD, bu uçaklara yönelik güven kaybının önüne geçemedi. Etiyopya Havayolları’na ait Boeing 737-8 Max tipi yolcu uçağının 10 Mart’ta düşüşünden beri şirketin borsadaki hisseleri 4 günde yaklaşık 50 milyar dolar değer kaybetti. Bu rakam, şirketin piyasa değeri olan 220 milyar dolar seviyesinin hemen hemen 4’te 1’i anlamına geliyor.
19 ÜLKEDE YASAKLI
Sözkonusu uçakların kullanımını Çin’in yasaklaması sonrası diğer ülkeler de peşpeşe benzer kararlar aldı. Dün itibariyle 19 ülkede Boeing 737 Max ailesinin (Max 7, 8, 9 ve 10) kullanımı yasaklandı. Türkiye, Çin, İngiltere, Brezilya, Arjantin, Endonezya, Avusturalya, Etiyopya, Malezya, Singapur, Uman, Fas, Moğolistan, Kanada, Kuveyt, BAE, İrlanda, Hindistan, Fransa ve Almanya bu araçların uçuşlarını durdurdu. Yasak kararı alan havayolu şirketi sayısı şimdilik 35 oldu. Buna ek olarak Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı da (EASA) Boeing Max serisini yasakladı. Karar, bu uçakların Avrupa kıtasının hiçbir bölgesinde uçamayacağı anlamına geliyor.
SAVAŞIN MERKEZİNDE
Etiyopya ve Endonezya’daki kazalar, Boeing şirketini dünya ticaret savaşının da merkezine oturttu. Başta Çin, Rusya, Avrupa ülkeleri ve Türkiye olmak üzere pek çok ülkeyi ambargo ve ticari şantajlarla tehdit eden ABD, bu ülkelerin genelinden aynı cevabı almak üzere. Zira Boeing şirketine Max serisi uçaklardan 5 binin üzerinde sipariş veren ülkeler, çok büyük bir ihtimalle bu siparişleri iptal edecek. Bu da Boeing ve dolayısıyla ABD’ye pahalıya mâl olacak. Çünkü şirketin bu uçakların her birini en az 110 milyon dolara sattığı düşünüldüğünde, iptal olacak siparişlerin rakamsal boyutu dudak uçuklatacak cinsten: Tam 500 milyar dolar… Tabii ki bu rakama, Boeing’in dibe vuran piyasa değeriyle borsada kaybettikleri dahil değil.
11 MİLYAR TÜRKİYE’DEN
Boeing, Max serisi uçaklardan bugüne dek 350’sinin teslimatını gerçekleştirdi. Şirket bu satışlardan 40 milyar dolar civarında ciro yaptı. Kazalar sonrası şirkete olan güven tepetaklak olunca 350 uçağın 330’u hangara park edildi ve kullanım dışı bırakıldı. Türk Hava Yolları’nın (THY) 75 adet ‘737 Max’ siparişi bulunuyor. THY’nin filosunda hâlâ 11 adet 737-8 Max, bir adet de 737-9 Max yer alıyor. THY, Max 9 uçağını Etiyopya’daki kazadan henüz bir hafta önce teslim almıştı. Türkiye’de THY dışında Alman Lufthansa’nın ortak kuruluşu olan SunExpress’in de 25 adet Boeing Max siparişi bulunuyor. THY ve SunExpress’in Boeing’e siparişleri iptal etmesi ve kalan 100 uçağı almaktan vazgeçmesi durumunda yaklaşık 11 milyar dolar ABD’ye gitmeyecek.
DAVALAR PEŞPEŞE GELEBİLİR
Yazılımı sorunlu olduğu iddia edilen bu uçakları hangara çeken ülkelerin ne yapacağı merak konusu. Envanterinde 18 adet 737 Max uçağı bulunan Norveç Havayolları, konuya ilişkin ilk suç duyurusunu yaptı. Norveçli yetkililer, üretici firmadan tazminat talep edeceklerini bildirerek, zararlarının karşılanmasını isteyeceklerini, çünkü Max ailesi ürünlerini artık kullanmayacaklarını kaydetti. Benzer davaların diğer ülkeler tarafından da açılması ve zararın Boeing’ten talep edilmesi bekleniyor. Washington yönetimi ise dünya genelinde oluşan güven kaybının telafisi için çözüm yolları arıyor. Amerikan Federal Havacılık İdaresi (FAA) Boeing Max serisi uçuşlarının durdurulmasını gerektirecek bir durum olmadığını iddia etti. ABD ve Kanada, bu uçakların hâlâ kullanıldığı sayılı ülkeler arasında.
ABD geri adım attı
Boeing 737 Max uçuşlarına küresel ölçekte yasak gelmesi ve iç kamuoyundan gelen baskılara dayanamayan ABD yönetimi geri adım attı. ABD Başkanı Donald Trump, Beyaz Saray’da yaptığı açıklamada, ikinci bir talimata kadar Boeing 737 Max 8 ve Max 9 tipi uçakların yere indirilmesine karar verdiklerini ifade etti. Trump, “Bu konuyu şansa bırakmak istemedim. Doğru olan şeyi yaptığımızı hissediyoruz. Amerikan halkının ve herkesin güvenliği en önemli önceliğimizdir. Umarım (Boeing) kısa zamanda cevaplarını hazırlar ancak o zamana kadar uçakları yerde olacak” ifadelerini kullandı. Öte yandan Boeing, 737 Max modeline ait uçuş kontrol yazılımını güncelleyeceğini açıkladı. Açıklamada “Boeing, Lion Air’in 610 sefer sayılı uçağının kaybının ardından, son birkaç aydır, zaten güvenli olan bir uçağı daha da güvenli hale getirmek için bir uçuş kontrol yazılım güncellenmesi geliştirmektedir” ifadeleri kullanıldı.
THY o uçakları parka çekiyor
Türk Hava Yolları (THY) Etiyopya’da meydana gelen uçak kazası sonrası Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın, Boeing 737 Max 8 ve Boeing 737 Max 9 tipi hava araçlarının uçuşlarının, uçuş emniyetini teminen tedbir amaçlı olarak ikinci bir karara kadar durdurulduğunu bildirmesinin ardından harekete geçti. THY, filosunda uçuşları durdurulan ve Atatürk Havalimanı’nda park pozisyonuna çekilen 12 uçaktan 5’ini İstanbul Havalimanı’na getirdi. 5 uçağın daha, hava sahasındaki boşluğa göre İstanbul Havalimanı’na gönderileceği diğer 2 uçağın ise Atatürk Havalimanı’nda kalacağı öğrenildi.
