Boeing 747 – Dünyanın İlk Jumbo Jeti
Ticari havacılıkta bir ikon olan ve “Göklerin Kraliçesi” olarak anılan 747 uçağının ilk modeli olan 747-100, ilk test uçuşunu 9 Şubat 1969’da gerçekleştirdi. Çift koridora sahip ilk uçak olan 747’de, aynı zamanda, yüksek bypass oranlı turbo fan motoru ilk kez ticari amaçla kullanıldı. 747 uçağı, daha fazla insanın daha uzağa, daha hızlı ve hiç olmadığı kadar ekonomik bir şekilde uçmasına imkân verdi.
747 uçağının üstünde bulunan dikkat çekici ve uçağın kolaylıkla fark edilmesini sağlayan hörgüç, usta mühendisliğin bir sembolü olmanın yanı sıra sıklıkla olağanüstü bir mimari çalışma olarak gösteriliyor. 747 uçağı, ayrıca, çok sayıda sinema filminde, televizyon programında ve şarkı sözlerinde karşımıza çıkarak popüler kültürün bir parçası oldu.
747 uçağı, aralarında yapı işçilerinin, mekaniklerin, mühendislerin, sekreter ve yöneticilerin bulunduğu yaklaşık 50.000 Boeing çalışanının ortak çabası neticesinde ortaya çıktı. “The Incredibles” olarak anılan bu insanlar, dünyanın en büyük sivil uçağını 28 aydan kısa bir zamanda üreterek havacılık tarihine geçtiler.
- 13 Nisan 1966 Boeing, 490 yolcu kapasiteli bir 747 uçağı üreteceğini duyurdu.
- Haziran 1966 Washington eyaletinin Everett kentindeki fabrikada üretim başladı.
- 30 Eylül 1968 İlk 747-100 uçağı fabrikadan çıktı.
- 9 Şubat 1969 Boeing 747-100 uçağı ilk uçuşunu gerçekleştirdi.
- 21 Ocak 1970 İlk 747 uçağı, lansman müşterisi Pan Am Havayolları’nın New York-Londra hattında hizmete girdi.
- 18 Temmuz 1974 Boeing, Rockwell International ile imzalanan 30 milyon dolar değerindeki kontrat kapsamında, NASA’nın American Havayolları’ndan satın aldığı Boeing 747 uçağını ilk Mekik Taşıyıcı Uçak olacak şekilde modifiye etmeye başladı.
- 14 Ocak 1977 Modifikasyonu tamamlanan Boeing 747 Mekik Taşıyıcı Uçak, NASA’ya teslim edildi.
- 19 Aralık 1980 500’üncü Boeing 747 uçağı, Washington eyaletinin Everett kentindeki fabrikadan çıktı.
- 26 Ocak 1988 Boeing 737-400 ve Boeing 747-400 uçaklarının fabrikadan eşzamanlı çıkışı çifte seremoni ile kutlandı.
- 23 Ağustos 1990 Modifiye edilmiş bir Boeing 747-200B olan yeni Air Force One uçağı, ABD Hava Kuvvetleri’ne ve dönemin ABD Başkanı George H. W. Bush’a teslim edildi.
- 8 Mart 1993 Boeing 747-400 kargo uçağı fabrikadan çıktı.
- 7 Ocak 2004 Boeing, en az altı 747-400 yolcu uçağının kargo uçağına dönüştürülmesine yönelik Cathay Pacific Havayolları ile imzaladığı anlaşmayla, 747-400 özel kargo uçağı programının lansmanını yaptı.
- 17 Ağustos 2005 UPS, ilk sekiz 747-400 kargo uçağını sipariş etti.
- 5 Ekim 2005 Lansman müşterisi Cathay Pacific Havayolları için 747-400 kargo uçağına dönüştürülecek ilk 747-400 yolcu uçağı Hong Kong’a vardı.
- 14 Kasım 2005 Boeing 747-8 programı lansmanı, Cargolux ve Nippon Air Cargo’nun verdiği 18 kargo uçağı siparişiyle yapıldı.
- 17 Ağustos 2006 Yeni Boeing 787 Dreamliner uçaklarının ana montaj parçalarının taşınmasında kullanılmak üzere toplamda dört adet üretilecek olup, daha çok Dreamlifter olarak bilinen 747-400 geniş kargo uçaklarının (LCF) ilki, Taipei’de bulunan Chiang Kai-Shek Uluslararası Havaalanı’ndaki hangardan çıkış yaptı.
- 9 Eylül 2006 Boeing, Dreamlifter uçağının ilk test uçuşunu gerçekleştirerek, sonrasında ABD Federal Havacılık İdaresi’nin sertifikasyonuyla sonuçlanacak uçuş test programını başlattı.
- 17 Ekim 2006 Boeing İş Jetleri (BBJ), 787 Dreamliner ve 747-8 uçaklarına verilen yedi adet uçak siparişi ile geniş gövdeli VİP uçaklarının lansmanını yaptı.
- 6 Aralık 2006 Yeni 747-8 Intercontinental yolcu uçağı için ilk sipariş, Deutsche Lufthansa AG tarafından verildi.
- 16 Ocak 2007 747-400 Dreamlifter uçağı, ilk 787 Dreamliner uçağının ana montaj parçalarını Güney Karolina eyaletinin Charleston kentinden bulunan Global Aeronautica tesislerine teslim etti.
- 28 Şubat 2008 Boeing, aynı zamanda 1.400’üncü 747 uçağı olan 747-400 kargo uçağını GE Commercial Aviation’a teslim etti.
- 9 Ağustos 2008 İlk 747-8 kargo uçağının ana montaj çalışmaları başladı.
- 8 Şubat 2010 Efsanevi 747 ailesinin üçüncü nesil üyesi olan 747-8 uçağı ilk uçuşunu yaptı.
- 11 Mart 2010 747-8 kargo uçağı, ilk uçuşa elverişlilik testlerini tamamladı.
- 3 Mayıs 2010 Boeing, ilk 747-8 Intercontinental uçağının montajına başladı.
- 20 Mart 2011 747-8 Intercontinental uçağı ilk uçuşunu gerçekleştirdi.
- 20 Haziran 2011 747-8 kargo uçağı Paris-Le Bourget Havaalanı’na inerek, tüm motorları sürdürülebilir uçak yakıtı (15 oranında ketencik bazlı biyoyakıt ile yüzde 85 oranında kerosen bazlı geleneksel Jet A yakıtının bir karışımı) ile çalışan geniş bir ticari uçağın ilk transatlantik uçuşunu tamamladı.
- 12 Ekim 2011 İlk 747-8 kargo uçağı Cargolux’e teslim edildi.
- 25 Nisan 2012 İlk 747-8 Intercontinental uçağı Lufthansa’ya teslim edildi.
- 29 Ocak 2014 Boeing, NFL ekiplerinden Seattle Seahawks’in bir sonraki Super Bowl karşılaşmasının anısına, kulübün logo ve renkleriyle boyanmış 747-8 kargo uçağını lanse etti.
- 28 Haziran 2014 Boeing, 1.500’üncü 747 uçağını Lufthansa’ya teslim etti.
- 4 Ağustos 2017 ABD Hava Kuvvetleri, bir sonraki Air Force One uçakları olarak hizmet verecek iki 747-8 uçağı satın aldı.
- 9 Şubat 2019 Boeing, 747-100 uçağının ilk uçuşunun 50’nci yıl dönümünü kutladı.
- 30 Temmuz 2020 Boeing, piyasa tercihlerinin bir sonucu olarak, 747 üretimini 2022 yılı sonu itibariyle durduracağını duyurdu. Atlas Air, verdiği dört adet 747-8 kargo uçağı siparişiyle son 747 müşterisi olacak.
Boeing 747 – Tarihsel Görünüm
747 uçağı, aralarında yapı işçilerinin, mekaniklerin, mühendislerin, sekreter ve yöneticilerin bulunduğu yaklaşık 50.000 Boeing çalışanının ortak çabası neticesinde ortaya çıktı. “The Incredibles” olarak anılan bu insanlar, 1960’lı yılların sonlarında ABD’nin Washington eyaletindeki Everett kentinde, dünyanın en büyük sivil uçağını 28 aydan kısa bir zamanda üreterek havacılık tarihine geçtiler.
Uçuş maliyetlerindeki azalma, yolcu trafiğindeki büyük artış ve gökyüzündeki artan kalabalık, devasa 747 uçağının yapımını teşvik etti. Boeing, C-5A askeri nakliye uçağı için sürdürdüğü yarışı kaybetmesini takiben, bu uçak için geliştirilen yüksek bypass oranlı motor teknolojisinden faydalanarak, geniş ve modern bir ticari uçak geliştirmek için çalışmalara başladı. 747 uçağının tasarım felsefesini, motorlar hariç tamamen yeni bir uçak yapmak oluşturuyordu ve tasarımcılar, C-5 uçağı için geliştirilen herhangi bir donanımı kullanmaktan özellikle kaçındı.
747 uçağının nihai tasarımı üç konfigürasyonda sunuldu: yolcu modeli, kargo modeli ve dönüştürülebilir yolcu/kargo modeli. Kargo modeli ve dönüştürülebilir modele, açılır kapanır büyük burundan 2,4 x 2,4 metre boyutlarında kargo konteynırları yüklendi.
747 uçağı gerçekten devasa boyuttaydı. Uçağın yapımı için Everett’te, dünyanın en büyük hacme sahip binası olan ve 5,6 milyon m³ büyüklüğündeki 747 montaj fabrikası inşa edildi. Orijinal 747 uçağının gövdesi 68,5 metre olup, altı katlı bir bina kadar uzundu ve bir ton ağırlığında basınçlı hava taşıyordu. 3.400 adet bagaj taşıma kapasitesi olan kargo bölümü yedi dakika içerisinde boşaltılabiliyordu. Kanatların kapladığı toplam alan bir basketbol sahasından daha genişti. Bununla beraber, tüm global navigasyon sistemi ise modern bir laptop bilgisayardan daha hafifti.
Pilotlar, 747 uçuşlarına Boeing eğitim okulunda hazırlandı. Bu büyüklükte bir uçağı taksileme tecrübesi, ismini şirketin baş test pilotu Jack Waddell’den alan ve “Waddell’in Vagonu” olarak bilinen bir tertibat ile edinildi. Hareket edebilen bir kamyona bağlı üç kat yüksekliğindeki ayaklıkların tepesinde bulunan 747 kokpitinin eş boyuttaki maketine oturan pilotlar, telsiz aracılığıyla kamyon sürücüsünü yönlendirerek böylesi bir yükseklikten manevra yapmayı öğrendi.
Sonrasında, NASA (ABD Havacılık ve Uzay Dairesi), iki 747-100 uçağını Mekik Taşıyıcı Uçak olacak şekilde modifiye etti. Bir sonraki versiyon olan 747-200 uçağı, ortalama 440 yolcu kapasitesine ve yaklaşık 10.371 km (5.600 deniz mili) uçuş menziline sahiptir. 1990 yılında, iki 747-200B uçağı, Air Force One olarak kullanılmak üzere modifiye edildi ve yaklaşık 30 yıl boyunca başkanlık uçağı olarak hizmet veren VC-137 (707) uçaklarının yerini aldı. Genişletilmiş bir üst güverteye sahip olan 747-300 uçağı, bir önceki versiyondan daha fazla yolcu taşıyabiliyor.
1988 yılında fabrikadan çıkan 747-400 uçağının kanat açıklığı 64 metre (212 feet) olup, kanat uçlarında 1,8 metre yüksekliğinde “kanatçıklar” bulunmaktadır. 747-400 uçağının, ayrıca, kargo modeli, kargo ile yolcu modellerinin kombinasyonu olan bir versiyonu, daha kısa menzilli uçuşlara uygun ve kanatçıkları bulunmayan özel yurtiçi versiyonu üretildi.
ABD Hava Kuvvetleri’nin Havadan Lazer (ABL) programına yönelik bir platform olarak kullanılmak amacıyla, askerileştirilmiş bir 747-400 kargo uçağı üzerinde 1999 yılının Ağustos ayında büyük bir montaj çalışması başladı. 27 Ekim 2006 tarihinde fabrikadan çıkan uçağa YAL-1 ismi verildi. Boeing, her türden balistik füzeyi bust safhasında imha etme imkânı veren ışık hızı kabiliyeti kazandırmak üzere tasarlanan ABL programının ana yüklenicisiydi. Boeing, modifiye uçak ile muharebe yönetim sistemini sağlamanın yanı sıra tüm mevcut sistemlerin entegrasyonunu üstlendi. ABL programı ortaklarından Northrop Grumman, kimyasal oksiyen-iyot lazer (COIL) ve yüksek enerjili lazer tedarik ederken, Lockheed Martin ışın/ateş kontrol sistemine ek olarak burun monteli taret sağladı. Test uçağı, Güney Kaliforniya açıklarındaki bir balistik füzeyi 11 Şubat 2010 tarihinde imha etti. Program 2011 ve 2012 yıllarında iptal edilirken, YAL-1 uçağı, parçalarına ayrılmak üzere, Arizona eyaletinin Pima kenti yakınlarındaki ABD Hava Kuvvetleri’ne ait “hurda mezarlığı”na uçtu.
Yine 747-400 uçağından modifiye edilen ve bir başka varyant olan Dreamlifter, aralarında 787 Dreamliner uçağının büyük gövde parçalarının bulunduğu geniş kompozit yapıları, son montajı gerçekleştirmek üzere, tüm dünyadaki ortakların tesislerinden Washington eyaletindeki Everett kentine ve Güney Kaliforniya’daki Charleston kentine taşıyor. Çok büyük kargo yükleri, uçağın açılır kapanır arka gövdesinden yüklenip boşaltılıyor. Toplamda dört adet olan Dreamlifter uçaklarının” sonuncusu 16 Şubat 2010 tarihinde teslim edildi.
747-400ER olarak da bilinen daha uzun menzilli 747-400 uçaklarının lansmanı, 2000 yılının sonlarında yapıldı. 747-400ER (Extended Range) uçak ailesinde hem yolcu hem kargo modelleri bulunmaktadır. Mevcut 747-400 uçaklarıyla aynı boyuttaki bu uçaklar, 13.450 km (7.260 deniz mili) uçuş menziline sahip 747-400 uçaklarının aksine, 14.205 km (7.670 deniz mili) uçuş menziline sahiptir. Bu uçak, 747-400 kargo modelinin güçlendirilmiş kanadının yanı sıra güçlendirilmiş iniş takımları ve ikinci bir tank opsiyonuyla birlikte ön kargo bölümünde yedek yakıt tankını bünyesinde barındırmaktadır. 747-400ER uçağının tam menzil kabiliyetine ihtiyaç duyulmaması halinde, operatörler yakıt tankını/tanklarını kaldırarak kargo için ek alan yaratabilir.
Boeing, 2005 yılının Kasım ayında 747-8 Intercontinental yolcu uçağı ile 747-8 kargo uçağından oluşan 747-8 ailesinin lansmanını gerçekleştirdi. Bu uçaklar, 787 Dreamliner uçaklarında bulunan yenilikçi teknolojileri bünyesinde barındırıyor. Öyle ki, 787 Dreamliner ile bu yeni uçaklar arasındaki teknoloji bağlantısını göstermek amacıyla 747-8 isimlendirmesi tercih edildi. General Electric üretimi GEnx-2B motorlarının, eğimli kanat uçlarının ve diğer iyileştirmelerin dahil olduğu bu yenilikler; yüzde 30 daha az gürültü ayak izi, hizmet içi karbon emisyonunda yüzde 15 azalma, daha iyi performans koruması, düşük ağırlık ve yakıt kullanımında tasarruf sağlamanın yanı sıra daha az parça ve bakım gerektiriyor.
İlk uçuşunu 8 Şubat 2010 tarihinde yapan 747-8 kargo uçağı, 76,3 metre uzunluğu ile 747-400 kargo uçağından 5,6 metre daha uzundur. Böylelikle, önceki versiyonla kıyaslandığında, müşterilere yüzde 16 oranında daha fazla kargo hacmi sunuyor. Bu da fazladan dört ana güverte paleti ile üç alt bölüm paleti taşınması anlamına geliyor.
Bir yolcu uçağı olan ve 400 ila 500 koltuk pazarına hitap eden Boeing 747-8 Intercontinental, ilk uçuşunu 20 Mart 2011 tarihinde gerçekleşti. Uçak kabininin oyulmuş tavanları, daha büyük baş üstü dolapları, yeniden tasarlanan merdivenler ve dinamik LED ışıklandırma gibi özelliklerin tamamı daha konforlu bir yolcu deneyimi sunuyor. Boeing, 747-400 uçağına göre 51 ek koltuğa ve yüzde 26 daha fazla kargo hacmine sahip 747-8 Intercontinental uçağının ilkini ismi açıklanmayan bir Boeing İş Jetleri (BBJ) müşterisine 28 Şubat 2012 tarihinde teslim etti. Lufthansa, ilk Intercontinental uçağını 25 Nisan 2012 tarihinde teslim aldı.
Boeing, 28 Haziran 2014 tarihinde 1.500’üncü 747 uçağının teslimatını tamamladı ve uçak, Almanya merkezli havayolu şirketi Lufthansa’ya verilmek üzere Frankfurt’a uçtu. Boeing 747, 1.500 adet teslimat rakamına ulaşan tarihteki ilk geniş gövdeli uçak oldu. Boeing, 9 Şubat 2019 tarihinde 747’nin ilk uçuşunun 50. yıl dönümünü kutladı.
Boeing ve Atlas Air Worldwide, 20 Ocak 2022 tarihinde dört adet 747-8 kargo uçağı siparişi ile programının tamamlandığını ve 747 üretiminin sona erdiğini duyurdu. 1.574’üncü ve son 747 uçağının teslimatının 2023 yılının başlarında yapılması bekleniyor.
BOEING 747 HAKKINDA İLGİNÇ BİLGİLER
747 Filosu
- Dünyanın ilk çift koridorlu uçağı 747’nin üretimi 1967 yılında başladı ve 55 yıl boyunca devam etti. Bu süre zarfında, 100’ün üzerinde müşteri için toplamda 1.574 uçak üretildi.
- 747 filosu, 188 milyonun üzerinde uçuş saatine ulaştı ve yaklaşık 23 milyon uçuş döngüsü tamamladı.
- 747 uçağı, programın ilk günlerinden itibaren kargo operasyonları dikkate alınarak tasarlandı. Uçuş güvertesinin ikinci katta olacak şekilde tasarlanmasının başlıca sebeplerinden biri, sonraki kargo uçağı türevlerinde kargo yüklemesini kolaylaştırmaktı.
747-8 Uçağı
- Normal seyir hızındaki bir 747-8 uçağı, saniyede yaklaşık üç futbol sahası uzunluğunda bir mesafe alır.
- 747-8 uçağı, 42,2 km (26,2 mil) uzunluğundaki standart bir maraton mesafesini 2,5 dakikada katedebilir.
- 747-8 uçağının kuyruk yüksekliği 19,5 m (63,6 feet) olup, altı katlı bir binanın yüksekliğine denktir.
- 747-8 kargo uçağı, 133,1 tonluk taşıma kapasitesine sahiptir ve toplam değeri 7,7 milyar dolar olan 10.699 adet külçe altını taşıyabilir.
- 747-8 uçağı, yaklaşık 19 milyon pinpon topu veya golf topunu taşıyabilir.
- 747-8 uçağının toplam elektrik kapasitesi, 480.000 adede kadar 32 inç (81 cm) düz ekran televizyonu çalıştırabilir.
- 747-8 kargo uçağı, yaklaşık 9 milyon adet 72 saatlik sağlık kiti veya 122.000 adet hazır öğünü ihtiyaç bölgelerine en kısa zamanda havadan taşıyabilir.
Kanatlar
- 747-8 uçağının bir kanadı, her biri üç yatak odasıyla iki banyoya sahip ve 132 m² büyüklüğündeki toplam dört aile evinin zemini kadar yer kaplar.
- 747-8 uçağının kanat açıklığı, burundan kuyruğa dizilmiş iki 737-700 uçağı kadar geniştir.
Motorlar
- Erken dönem 747 uçaklarındaki motor başına 43.500 libre itme kuvveti giderek gelişti ve 747-8 uçaklarındaki GEnx-B2 motorlarında 66.500 libreye ulaştı.
- 747-8 uçağında bulunan GEnx-2B motorunun pervane çapı, neredeyse B-29 bombardıman uçağının gövde çapı uzunluğundandır.
- 747-8 uçağındaki bir GEnx-2B motoru, B-52 bombardıman uçağındaki sekiz adet PW YJ57-3 motorunun toplamı kadar kalkış itme kuvvetine sahiptir.
Uçuş
- 747-8 Intercontinental uçağının menzili yaklaşık 14.430 km (7.790 deniz mili) olup, kargo modelinin menzili 8.010 km’dir (4.325 deniz mili).
- Maksimum kalkış ağırlığı 450.000 kg civarındadır.
İç Mekân
- Üst güverteye çıkan merdivenin 14 basamağı vardır.
- 747-8 Intercontinental uçağının sadece üst güvertesi, 737-700 uçağı ile aynı metrekare büyüklüğündedir.