Uçaklar, insanları ve kargo yüklerini kilometrelerce öteye sağlıklı ve konforlu olarak kısa süre içerisinde ileten teknoloji harikalarıdır. İşlevi bu denli önemli olan bu makinelerin bakımlarının yapılması da doğal olarak çok ince detayları ve kuralları içerir. Havacılıkta öncelikli ve değişmez hedef önce uçuş emniyeti’dir ve tüm havacılık kuralları bu hedefe kilitli olarak üretilmişlerdir.
Sivil havacılık sisteminde yolcu veya kargo taşımacılığında kullanılan uçakların bakımlarının nasıl yapılacağı kesin çizgilerle çizilmiş kurallarla belirtilmiştir.
Ülkemizde bu kurallarının yazılması ve uygulama kontrolu ile ilgili otorite/makam Ulaştırma Bakanlığına bağlı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’dür (SHGM).
SHGM, uçakların bakımları ile ilgili olarak asli üyesi olduğu Joint Aviation Authorisation-JAA kurallarını (ki, bu kurallar Avrupa Sivil havacılık Kuralları olarak kabul edilmektedir) milli kurallara uyarlayarak sisteme sokmaktadır.
JAA’ in uçak bakımları ile ilgili en önemli kuralı JAR-145 sayılı Onaylı Bakım Merkezi kuralıdır (JAR= Joint Aviation Requirements)
Bunun ülkemize uyarlı olanın adı Bakım Kuruluşu Yönetmeliği SHY-145 dir.
Bir uçağın bakımı periyodik ve periyodik olmayan bakımlar olarak ikiye ayrılır. Bu yazımızla siz okurlara periyodik bakımları anlatmaya çalışacağız.
Koruma bakımı diye de isimlendirebileceğimiz periyodik bakımların ne oldukları ve uçak kaç saat uçtuktan veya iniş yaptıktan sonra hangi tür bakım işlemlerinin uygulanacağı uçağı üreten fabrika (Airbus, Boeing gibi) tarafından yazılarak bağlı olduğu ülkenin Sivil Havacılık Otoritesine onaylattığı Maintenance Planning Document (MPD) ile belirlenir.
Belli bir tip uçağı uçuran işletici kuruluş (örn. THY, Onur Air gibi) MPD içerisinden kendi filosundaki o tip uçağın üretici seri numarasına göre uygun olanlarını seçerek uçağa ve işleticiye özel bir Maintenance Program (MP) yazar ve bunu SHGM’ nin onayına sunar. İşletici kuruluş MP içerisine kendi tecrübelerine göre ilave bakım işlemleri koyabilir.
SHGM onayından sonra bu doküman bağlayıcı olarak yürürlüğe girer ve artık içeriğindeki bakım maddedelerinde azaltma, bakım aralıklarında uzatma yapılamaz.
Uçağın uçuş saatleri ile iniş sayıları pilotun her bir sefer için doldurduğu seyir defteri diyebileceğimiz Technic Log ve Official Flight Log’ lardan işleticinin bakım planlama ünitesi tarafından günlük olarak takip ve bilgisayar sistemine kayıt edilir.
Periyodik/planlı bakımlar genel olarak :
· Her inişten sonra yapılan Transit Bakım + varsa arıza giderme işlemleri,
· Her gün bir defa yapılan günlük bakım,
· Her hafta bir defa yapılan haftalık bakım,
· Her 300/400 uçuş saatinde bir yapılan A bakım,
· Her 3000/4000 uçuş saatinde bir yapılan B+C bakım,
· Her beş yılda bir yapılan 5, 10, 15 yıllık bakım gibi bakımlardır.
NOT : Bu bakımlar örnek olarak verilmiş olup, uçak tipine göre değişiklik
gösterebilir.
Tespit ve takip edilen uçuş saatine göre bakımların bir saat bile geçmeden yapılması şarttır. Bu nedenle, genelde uçaklar yukarıdaki örnekte gösterilen uçuş saatlerini tam doldurmadan bakıma alınırlar. “Daha 5 saati var, 3 saati var, gidiş dönüş uçuş saati bunun altında kalır düşüncesi” ile uçak uçuşa verilemez. Uçak, beklenmeyen bir zorunluluk nedeniyle zamanında bakım yapılacak üsse dönemezse yapılacak bakım saati geçmiş yani, kural ihlal edilmiş olacaktır. Her bir uçağın yılda bir defa uçabilirlik sertifikasının yenilenmesi için SHGM uzmanları geçen bir yıl içerisinde bu uçağa yapılan bakımları uçuş saatlerine zamanında yapılıp yapılmadığını kontrol ederler. Bu kontrolda kural hatası tespit edilirse SHGM tarafından uçağın uçabilirlik sertifikasının uzatılmama olasılığı yaşanabilir.
Planlama birimi uçağa uçtuğu saate göre hangi bakım uygulanacaksa, bilgisayardan bakım paketi denilen ve o bakımda uygulanması şart olan hususları bakım kartı formatında basar ve onaylı bir liste çıkarır. Bakım kartları bakımın cinsine göre bir sayfadan binlerce sayfaya kadar olabilir. Her bir bakım kartı bu tip uçakta bakım yapmaya SHGM tarafından lisanslandırılmış ve bakım kuruluşu tarafından yetkili kılınmış uzman teknisyenler ( B1 veya B2 yetkisine sahip teknisyenler) tarafından uygulanır. Bakım kartındaki uygulanan her bir madde uygulayan yetkili uzman teknisyen tarafından imzalanır daha doğrusu kendisine verilmiş özel işlem onay mühürü ile mühürlenir. Artık, bu bakım maddesindeki işleminin sorumlusu bu teknisyendir ve bakım sona erip uçak uçuş hizmetine verildikten sonra en az 2 yıl süre ile arşivde muhafaza edilecektir.
Bakıma alınan uçak üzerinde sırasıyla :
· Dış temizlik,
· Uçağın bakım dokuna alınması veya uygun bakım sehpalarının uçağa yanaştırılması,
· Gerekli kontrol kapaklarının açılması,
· Bu kontrol kapaklarının iç kısımlarının gözle kontrol edilebilmesi için temizlik,
· Bakım kartına göre kontrol işlemi : Kontrol işlemleri gözle kontrol (visual/close visual) veya tahribatsız muayene- NDT metodları ile yapılır. Her iki yöntem için de ilgili teknisyenlerin özel eğitimli ve yetkili olması gerekir. Gözle kontol için uzun yıllar uçak teknisyenliği tecrübesi ve uyumsuzlukları görebilme yeteneğinin eğitilerek geliştirilmiş olması şarttır zira, bakmak, görmek demek değildir. Kontrol sırasında tespit edilen her bir uyumsuzluk rutin olmayan işlem formuna (NRI) kaydedilerek düzeltilmesi için uçağın bakım sorumlusuna (boardman) verilir.
NDT metodları içinde ise röntgen çekimi, ultrasonik, eddy-current, dy-penetrant, magnetic particular gibi muhtelif yöntemler mevcuttur ve bakım kartında bunlardan hangisinin kullanılacağı yazılıdır. NDT uygulayacak teknisyenler özel eğitimli ve yetki belgeli olmak zorundadır.
· Periyodik bakım işlemlerinin uygulanması (söküm, takım, test ve ayar işlemleri gibi) ve uygulananların içerisinde tekrar kontrolu gerekenler (Required Inspection Item) varsa kontrol edilerek onaylanması,
· Kontrol sırasında tespit edilen uygunsuzlukların giderilmesi (non-rotine işlemler) ve tekrar kontrol edilerek onaylanması,
· Ayar işlemleri,
· Test işlemleri,
· Tecrübe Uçuşu (gerekiyorsa) ve
· Bakımın tamamlanarak uçağın uçabilirliğinin onaylanması, sertifikalandırılması.
işlemleri yapılır :
Bakımın sertifikalandırılması işleminin özel yetki sahibi teknisyen tarafından aşağıda anlatıldığı gibi yapılması şarttır. (C yetkili teknisyen ki, bu kişiler genellikle Teknik Kontrol ünvanlı teknisyenlerdir)
1. Bakımı uygulama emrinde listelenmiş periyodik bakım kartlarının, periyodik olmayan bakım kartlarının sayısal olarak tamamının var olduğu, (Yüzlerce sayfadan meydana gelen bakım paketi içerisinden bir adedinin bile eksik olması, uçağın uçabilirliğinin onaylanmasına mani olacaktır)
2. İşlemlerin B1 veya B2 yetkili teknisyenler tarafından uygulandığı/ mühürlendiği/ kurallara uygun olarak kapatıldığı,
3. Değiştirilmesi gerekli olan parçaların yasal faal olduğu belgelenmiş olanları ile değiştirilmiş oldukları,
4. Mühendislik emirlerinin (EO/TYE) uygulandığı,
5. Bakım bitiminde uçağın tecrübe uçuşu yapıp yapmayacağının tespiti gibi hususlar yönünden incelenir.
Bu incelemeler olumlu olarak sonuçlandığında C yetkili teknisyen, bu uçak için bir Uçabilirlik Sertifikası olarak adlandırılabilecek resmi bir belge (CRS= Certificate of Release to Service) yayınlar ve onaylar.
Bu işlem bir kere de uçağın Technic Log denen seyir defteri üzerinde tekrarlanır ve artık uçak ticari uçuşuna döner..
Hayırlı uçuşlar dileğimizle.
NOT/ Uçaklarla ilgili daha geniş bilgilere, www.uted.org isimli sitemizden veya aylık olarak yayınlanan UTED isimli dergimizden ulaşabilirsiniz….
UTED
Uçak Teknisyenleri Derneği
